9 e 10 MTPD - DSM.pptx - Università degli studi di Bergamo

annuncio pubblicitario
22/12/16
DiagnosticandStatistical
Manual(DSM)ofMental
Disorders
AmericanPsychiatricAssociation
ScopodelDSM
Assisterecliniciespertinelladiagnosideidisturbimentalidei
propripazienticomepartediunavalutazionedellaformulazione
delcasocheconduceaunpianoditrattamentocostruitosututtele
informazionidisponibiliperciascunindividuo.
CorsodiMetodieTecnichePsicodiagnostiche
UniversitàdegliStudidiBergamo
Assisterenelladiagnosi:inchemodo?
Clinicoesperto:criticitànelladiagnosi
•  Orientamentoversoundeterminatogruppodidisturbimentalio
Fornendounanomenclaturauniformeecondivisaalivello
internazionale,natadaunapproccioateoreticoenosograficodescrittivo.
dipersonalità;
•  Capacitàdidistinguerecausedovuteadeffettifisiologicidi
sostanzeofarmaci;
•  ’’Interpretazione’’deicriteridiagnostici.
1
22/12/16
Disturbomentale
Sindromecaratterizzatadaun’alterazioneclinicamentesignificativadella
sferacognitiva,dellaregolazionedelleemozioniodelcomportamentodiun
individuo,cherifletteunadisfunzioneneiprocessipsicologici,biologicio
evolutivichesottendonoilfunzionamentomentale.
NONèundisturbomentale:
•  Unareazioneprevedibileoculturalmenteapprovataaunfattorestressante
oaunaperditacomuni,comelamortediunapersonacara;
•  Uncomportamentosocialmentedeviante(peres.politico,religioso,
sessuale)ounconflittocheinsorgeprimariamentetraindividuoesocietà,a
menocheladevianzaoilconflittononsiailrisultatodiunadisfunzionea
caricodell’individuo.
Idisturbimentalisonosolitamenteassociatiaunlivellosignificativodidisagio
odisabilitàinambitosociale,lavorativooinaltreareeimportanti.
•  ASSEII–DisturbidiPersonalitàeRitardoMentale
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
ValutazionemultiassialedelDSM-IV-TR
•  ASSEI–DisturbiClinici
•  Disturbimentalidovutiadunacondizionemedicagenerale
•  SchizofreniaeAltriDisturbiPsicotici
•  Disturbid’Ansia(generalizzato,DisturbodiPanico,Fobia,DOC,DPTS)
•  Disturbidell’Umore(DisturboDepressivoMaggiore,DisturboBipolareI-II,Distimia,
Ciclotimia)
•  DisturbiDissociativi(Depersonalizzazione,AmnesiaDissociativa,FugaDissociativa,
DisturboDissociativodell’Identità)
•  Disturbidell’Alimentazione(AnoressiaNervosa,BulimiaNervosa,NAS)
•  Altrecondizionichepossonoessereoggettodiattenzioneclinica
ClusterA–Eccentrico/Bizzarro
DisturboParanoidediPersonalità
DisturboSchizoidediPersonalità
DisturboSchizotipicodiPersonalità
ClusterB–Drammatico/Emotivo/Esplosivo
DisturboAntisocialediPersonalità
DisturboBorderlinediPersonalità
DisturboIstrionicodiPersonalità
DisturboNarcisisticodiPersonalità
ClusterC–Ansioso/Timoroso
DisturboEvitantediPersonalità
DisturboDipendentediPersonalità
DisturboOssessivo-CompulsivodiPersonalità
DisturbodiPersonalitàNonAltrimentiSpecificato
RitardoMentale
2
22/12/16
•  ASSEIII–CondizioniMedicheGenerali
Utileperunacompletezzadellavalutazionediagnostica,metteinevidenza
patologieocondizionimedicheinattopotenzialmenterilevantiperla
comprensioneoiltrattamentodeldisturbomentaledell’individuo.
Laconnessionetraivariassipuòassumerediverseforme.
SeèevidenteunaconnessionecausaletraundisturbodiAsseIIIeunodiAsseI
sidovrebbediagnosticareunDisturboMentaleDovutoadunaCondizione
MedicaGenerale.
•  ASSEIV–ProblemiPsicosocialiedAmbientali
•  Problemiconilgruppodisupportoprincipale
•  Problemilegatiall’ambientesociale
•  Problemidiistruzione
•  Problemilavorativi
•  Problemiabitativi
•  Problemieconomici
•  Problemidiaccessoaiservizisanitari
•  Problemilegatiall’interazioneconilsistemalegale/criminalità
•  Altriproblemipsicosocialiedambientali
•  ASSEV–ValutazioneGlobaledelFunzionamento
Siconsiderailfunzionamentopsicologico,socialeelavorativonell’ambitodiun
ipoteticocontinuumsalute-malattia.
• 
91-100–Funzionamentosuperioreallanormainunampiospettrodiattività,iproblemi
dellavitanonsembranomaisfuggiredimano,èricercatodaglialtriperlesuenumerose
qualitàpositive.Nessunsintomo.
|…
• 
61-70–Alcunisintomilievi(umoredepresso,insonnialieve…)oppurequalchedifficoltànel
funzionamentosociale,lavorativooscolastico(alcuneassenzenongiustificate…)main
generefunzionaabbastanzabeneehaalcunerelazioniinterpersonalisignificative.
|…
• 
31-40–Alterazionineltestdirealtàonellacomunicazione,oppuremenomazionigraviin
alcunearee(lavoro,scuola,relazionifamigliari,capacitàdigiudizio,pensiero,umore).
|…
• 
1-10–Persistentepericolodifardelmaleinmodograveaséstessooagnialtri,oppure
persistenteincapacitàdimantenerel’igienepersonaleminima,oppuregravegestosuicida
conchiaraaspettativadimorire.
RielaborazioneformaledelDSM-5
•  Unadelleprincipaliproblematichedellacategorizzazionedelle
psicopatologieèilconfinenonsemprechiarotraalcunediesse.Molte
categoriecondividonosintomiefattoridirischiocherendonoladistinzione
tradiesseinappropriata.ConilDSM-5vienepropostounapproccio
dimensionalealternativo,chemiraadunacategorizzazionefondata
sull’identificazionedidimensionipsicopatologiche(deidisturbidi
personalità).
•  Inquest’ottica,gliAssiI,IIeIIIdellaprecedenteedizionesonostatifusie
riorganizzati,afavorediunadiagnosipiùcomplessivaepiùutilealeggerela
complessitàdeifenomenipsicopatologici.
3
22/12/16
ClassificazionidelDSM-5
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
Esempio:Disturbodepressivomaggiore
A.  Cinque(opiù)deiseguentisintomisonostaticontemporaneamentepresenti
DisturbidelNeurosviluppo
• 
DisfunzioniSessuali
DisturbiDepressivi
Disturbid’Ansia
• 
DisturbiCorrelatiaSostanzeeDisturbida
Addiction
2. 
DisturbiNeurocognitivi
DisturbidiPersonalità
3. 
DisturbidelloSpettrodellaSchizofreniaeAltri•  DisforiadiGenere
DisturbiPsicotici
•  DisturbidaComportamentoDirompente,del
ControllodegliImpulsiedellaCondotta
DisturboBipolareeDisturbiCorrelati
DisturboOssessivo-CompulsivoeDisturbi
Correlati
DisturbiCorrelatiaEventiTraumaticie
Stressanti
DisturbiDissociativi
DisturbodaSintomiSomaticieDisturbi
Correlati
DisturbidellaNutrizioneedell’Alimentazione
• 
• 
• 
• 
• 
• 
DisturbiParafilici
AltriDisturbiMentali
DisturbidelMovimentoIndottidaFarmacie
altreReazioniAvverseaiFarmaci
Altrecondizionichepossonoessereoggettodi
attenzioneclinica
Disturbidell’Evacuazione
DisturbidelSonno-Veglia
B.  Isintomicausanodisagioclinicamentesignificativoocompromissionedel
funzionamentoinambitosociale,lavorativooinaltreareeimportanti.
C.  L’episodiononèattribuibileaeffettifisiologicidiunasostanzaoaun’altra
condizionemedica.
D. Ilverificarsidell’episodiodepressivomaggiorenonèmegliospiegatodal
disturboschizoaffettivo,dallaschizofrenia,daldisturboschizofreniforme,
daldisturbodelirante,daldisturbodellospettrodellaschizofreniaealtri
disturbipsicoticiconaltraspecificazioneosenzaspecificazione.
E.  Nonvièmaistatounepisodiomaniacaleoipomaniacale.
duranteunperiododiduesettimaneerappresentanouncambiamentorispettoal
precedentelivellodifunzionamento;almenounodeisintomiè1)umoredepresso
o2)perditadiinteresseopiacere.
1. 
4. 
5. 
6. 
7. 
8. 
9. 
Umoredepressoperlamaggiorpartedelgiorno,quasituttiigiorni,comeriportato
dall’individuoocomeosservatodaaltri.
Marcatadiminuzionediinteresseopiacerepertutte,oquasitutte,leattivitàperla
maggiorpartedelgiorno,quasituttiigiorni.
Significativaperditadipeso,nondovutaadieta,oaumentodipeso(>5%delpeso
corporeoinunmese)oppurediminuzioneoaumentodell’appetitoquasituttiigiorni.
Insonniaoipersonniaquasituttiigiorni.
Agitazioneorallentamentopsicomotoriquasituttiigiorni.
Faticabilitàomancanzadienergiaquasituttiigiorni.
Sentimentidiautosvalutazioneodicolpaeccessivioinappropriatiquasituttiigiorni.
Ridottacapacitàdipensareodiconcentrarsi,oindecisione,quasituttiigiorni.
Pensieriricorrentidimorte,ricorrenteideazionesuicidariasenzaunpianospecificooun
tentativodisuicidioounpianospecificopercommetteresuicidio.
•  Specificatoridigravità/decorso
•  Lieve
•  Moderata
•  Grave
•  Concaratteristichepsicotiche
•  Inremissioneparziale
•  Inremissionecompleta
•  Nonspecificato
•  Ulteriorispecificatori
•  Conansia
•  Concaratteristichemiste
•  Concaratteristichemelancoliche
•  Concaratteristicheatipiche
•  Episodiosingolo
•  Episodioricorrente
•  Concaratteristichepsicotiche
•  Concatatonia
•  Conesordioperipartum
•  Conandamentostagionale
4
22/12/16
Esempio:Disturboossessivo-compulsivoedisturbi
correlati
•  Disturboossessivocompulsivo
Specificarese:Correlatoatic,livelloinsight
•  Disturbodidismorfismocorporeo
Specificarese:Condismorfiamuscolare
•  Disturbodaaccumulo
Specificarese:Conacquisizioneeccessiva
•  Tricotillomania(Disturboda
strappamentodipeli)
•  Disturbodaescoriazione
(Stuzzicamentodellapelle)
•  Disturboossessivo-compulsivoe
disturbicorrelatiindottodasostanze/
farmaci
Specificarese:Conesordiodurante
l’intossicazione,Conesordiodurante
l’astinenza,Conesordiodopol’usodiun
farmaco
•  Disturboossessivo-compulsivoe
disturbicorrelatidovutoaun’altra
condizionemedica
Specificarese:Consintomisimilialdisturbo
ossessivocompulsivo,Conpreoccupazioni
relativeall’aspetto,Consintomidiaccumulo,
Consintomidistrappamentodipeli,Con
sintomidistuzzicamentodellapelle
•  Disturboossessivo-compulsivoe
disturbicorrelaticonaltraspecificazione
Modelloalternativoperidisturbidipersonalità
•  Idisturbidipersonalitàsonocaratterizzatidacompromissionidi
areedelfunzionamentodellapersonalitàedatrattidi
personalitàpatologici.
•  Sonodescrittidaquestomodelloidisturbiantisociale,evitante,
borderline,narcisistico,ossessivo-compulsivo,schizotipico.
•  Puòessereformulataunadiagnosididisturbodipersonalità
tratto-specifico(DP-TS)quandoundisturbodipersonalitàè
consideratopresente,manonvengonosoddisfattiicriteriperun
disturbospecifico.
•  Disturboossessivo-compulsivoe
disturbicorrelatisenzaspecificazione
Criterigeneraliperildisturbodipersonalità
A.  Moderataopiùgravecompromissionedelfunzionamento(delsée
interpersonale)dellapersonalità
B.  Unoopiùtrattidipersonalitàpatologici
C.  Lecompromissionidelfunzionamentodellapersonalitàel’espressionedeitratti
dipersonalitàdelsoggettosonorelativamenteinflessibiliepervasiveinunavasta
gammadisituazionipersonaliesociali
D.  Lecompromissionidelfunzionamentodellapersonalitàel’espressionedeitratti
dipersonalitàdelsoggettosonorelativamentestabilineltempoeilloroesordiosi
puòfarrisalirealmenoall’adolescenzaoall’iniziodell’etàadulta
E.  Compromissionietrattinonmegliospiegatedaaltrodisturbo
F.  Compromissionietrattinonattribuibiliesclusivamenteasostanzeocondizione
mediche
G.  Compromissionietrattinonpossonoessereconsideratenormaleperlafasedi
sviluppooperl’ambientesocioculturaledelsoggetto.
Livellofunzionamentopersonalità(0-4)
•  Identità(Sé):esperienzaunitariadisé,conchiariconfinitraséeglialtri;
stabilitàdellastimadiséecorrettezzadell’autovalutazione;attitudinealla
gammadell’esperienzaemotivaecapacitàdiregolazionediessa.
•  Autodirezionalità(Sé):Perseguimentodiobbiettiviesistenzialicoerentie
significativisianelbrevesianellungoperiodo;utilizzodistandardinternidi
comportamentocostruttivieprosociali;fruttuosecapacitàautoriflessive.
•  Empatia(interpersonale):comprensioneevalorizzazionedellealtrui
esperienzeemotivazioni;tolleranzadipuntidivistadifferenti;
comprensionedeglieffettidelpropriocomportamentosuglialtri.
•  Intimità(interpersonale):profonditàeduratadelrapportoconglialtri;
desiderioecapacitàdivicinanza;comportamentoimprontatoalrispetto
reciproco.
5
22/12/16
Trattidipersonalitàpatologici
•  5grandidominiditratto:
•  Affettivitànegativavsstabilitàemotiva
•  Distaccovsestroversione
•  Antagonismovsdisponibilità
•  Disinibizionevscoscienziosità
•  Psicoticismovsluciditàmentale
DiagnosiconDSM-5:
ilcasodiAlex
•  25sfaccettaturedeitratti
•  Possibileself-report
Disturbodastresspost-traumatico
Caratteristiche/elementipiùevidentidiAlex
nellaseduta:
•  Episoditragici:bombardamentoallascuolacon16bambinimorti
emorte“cardiaca”reversibiledovutaallacorsa;
•  Presuntuosità,saccenteria.
A.  Esposizioneamorterealeominacciadimorte,gravelesioneoppureviolenza
sessualeinunoopiùdeiseguentimodi:
1. 
2. 
3. 
4. 
Fareesperienzadirettadell’eventotraumatico.
Assisteredirettamenteauneventotraumatico.
Venireaconoscenzadell’eventotraumatico…
Fareesperienzadiunaripetutaesposizioneadettaglicrudidell’eventotraumatico.
B.  Presenzadiunoopiùdeiseguentisintomiintrusiviassociatiall’evento
traumatico,chehannoiniziosuccessivamenteall’eventotraumatico:
1. 
2. 
Ricorrenti,involontarieintrusiviricordispiacevolidell’evento.
3. 
4. 
Reazionidissociativeincuiilsoggettosentecomesel’eventosistesseripetendo.
5. 
Marcatereazionifisiologicheafattoriscatenantiinternioesternichesimboleggianoo
assomiglianoall’eventotraumatico.
Ricorrentisognispiacevoliincuiilcontenutooleemozionidelsognosonocollegati
all’evento.
Intensaoprolungatasofferenzapsicologicaall’esposizioneafattoriscatenantiinternio
esternichesimboleggianooassomiglianoall’eventotraumatico.
6
22/12/16
C.  Evitamentopersistentedeglistimoliassociatiall’eventotraumatico,
iniziatodopol’evento
1. 
…
D. Alterazioninegativedipensieriedemozioniassociatiall’evento
traumatico,iniziateopeggioratedopol’evento.
1. 
…
E.  Marcatealterazionidell’arousaledellareattivitàassociatiall’evento
traumaticoiniziateopeggioratedopol’evento.
1. 
…
F.  Laduratadellealterazionièsuperioreaunmese.
G. L’alterazioneprovocadisagioclinicamentesignificativoocompromissione
delfunzionamentoinambitosociale,lavorativooinaltreareeimportanti.
H. L’alterazionenonèattribuibileaglieffettifisiologicidiunasostanzaoa
un’altracondizionemedica.
Disturbonarcisisticodipersonalità
Unpatternpervasivodigrandiosità(nellafantasiaonelcomportamento),necessitàdi
ammirazioneemancanzadiempatia,cheiniziaentrolaprimaetàadultaedèpresentein
svariaticontesti,comeindicatodacinque(opiù)deiseguentielementi:
1.  Haunsensograndiosodiimportanza(peres.esagerarisultatietalenti,siaspettadi
essereconsideratosuperioresenzaun’adeguatamotivazione).
2.  Èassorbitodafantasiedisuccesso,potere,fascino,bellezzaillimitati,odiamore
ideale.
3.  Credediessere’’speciale’’eunicoedipoteresserecapitosoloda,odidover
frequentare,altrepersone(oistituzioni)specialiodiclassesocialeelevata.
4.  Richiedeeccessivaammirazione.
5.  Haunsensodidiritto(cioèl’irragionevoleaspettativadispecialitrattamentidifavore
odisoddisfazioneimmediatadelleproprieaspettative).
6.  Sfruttairapportiinterpersonali(cioèapprofittadellealtrepersoneperipropriscopi).
7.  Mancadiempatia:èincapacediriconoscereodiidentificarsiconisentimentiele
necessitàdeglialtri.
8.  Èspessoinvidiosodeglialtriocredecheglialtriloinvidino.
9.  Mostracomportamentioatteggiamentiarroganti,presuntuosi.
Disturbonarcisisticonel
modelloalternativodimensionale
Disturbonarcisisticonel
modelloalternativodimensionale
A.  Moderataopiùgravecompromissionedelfunzionamentodellapersonalità,che
simanifestaconcaratteristichedifficoltàindueopiùdelleseguenti4aree:
B.Entrambiiseguentitrattidipersonalitàpatologici:
1. 
Grandiosità(unaspettodell’Antagonismo):manifestiocelatisentimentiche“tutto
siadovuto”;egocentrismo;fermaconvinzionediesseremigliorideglialtri;
“degnazioneversoglialtri.
Autodirezionalità:definizionedegliobiettivifondatasullaricercadiapprovazioneda
partedeglialtri;standardpersonaliirragionevolmenteelevatialfinedivedereséstessi
comeeccezionaliotroppobassibasatisullaconvinzioneche“tuttosiadovuto”;frequente
inconsapevolezzadellepropriemotivazioni.
2. 
Ricercadiattenzione(unaspettodell’antagonismo):eccessivitentatividiattirare
l’attenzioneedessernealcentro;ricercadiammirazione.
3. 
Empatia:compromissionedellacapacitàdiriconoscereodiidentificarsiconisentimentie
lenecessitàdeglialtri;eccessivaattenzioneallereazionideglialtrimasolosepercepite
comerilevantipersé;sovra-osottostimadelproprioeffettosuglialtri.
Altritrattipossibilidell’Antagonismo:manipolarietà,inganno,insensibilità
4. 
Intimità:rapportiingranpartesuperficialieintrattenuticonloscopodiregolarelapropria
autostima;reciprocitàostacolatadaunpocogenuinointeresseperleesperienzealtruie
dallapredominanzadelbisognodiunvantaggiopersonale.
1. 
2. 
Identità:eccessivoriferimentoaglialtriperladefinizionediséelaregolazione
dell’autostima;autovalutazioneesageratamentealtaobassa,ooscillantetraquesti
estremi;laregolazioneemotivarispecchialefluttuazionedell’autostima.
7
22/12/16
LimitidelDSM
•  Pocoutileperformulazionedicasiclinicietrattamenticentratisulpaziente(no
teoriadellamente,significati,relazioni).Restituisceun’etichettapiùcheun’idea
delfunzionamentopsicopatologico;
•  Prioritàdataallacoerenzainterna,ascapitodellavaliditàesternaconconseguente
problemadicoverage;
•  Sintomietratticomeentitàstabilieindipendentidaicontesti
•  Nontienecontodellerisorseedelledimensioniimplicite
•  Fattoredietichettamentoestigmeenocapacitàprognostiche
•  ComorbilitàtraAsseIeIIeall’internodeisingoliAssieproblemadelcriterio
presenza/assenza;
•  DistinzionetraAsseIeII(eliminatasoloformalmentenelDSM5).
8
Scarica