Schede di morfosintassi

annuncio pubblicitario
- A. DIOTTI - S. DOSSI - F. SIGNORACCI, Schede di morfosintassi
LA CONIUGAZIONE
PERIFRASTICA PASSIVA
Viene chiamata coniugazione perifrastica passiva la costruzione formata dall’unione del gerundivo con una voce del verbo sum; essa esprime l’idea di necessità o dovere di un’azione, che in italiano viene espressa per esempio dal verbo dovere.
La perifrastica passiva presenta due costruzioni:
1)personale, quando in latino c’è un soggetto con cui concordano il gerundivo e il verbo sum.
Nella traduzione in italiano si può rendere attivo il verbo del costrutto, facendo diventare il dativo d’agente soggetto della frase italiana e trasformando il soggetto della frase latina nel complemento oggetto di quella italiana.
Caesari omnia uno tempore agenda erant. (CES.)
Da Cesare tutte le cose erano da farsi contemporaneamente. (traduzione letterale passiva)
Cesare doveva fare tutte le cose contemporaneamente. (traduzione attiva)
2)impersonale, quando in latino non c’è un soggetto e il gerundivo si trova allora al neutro singolare, con il verbo sum alla terza persona singolare. In tal caso il soggetto italiano della frase corrisponde sempre al dativo d’agente latino, mentre il nostro verbo concorda regolarmente con il
soggetto.
Tibi deliberandum est.
Dev’essere deciso da te. (traduzione letterale passiva)
Tu devi decidere. (traduzione attiva)
Ricorda
• Se nella proposizione latina è già presente un dativo, il complemento d’agente, viene espresso
con a/ab e l’ablativo, perché si evitino ambiguità.
Haec laus a me tibi tribuenda est. (CIC.)
Io devo attribuirti questa lode.
Altrimenti avremmo una frase ambigua (Haec laus mihi tibi tribuenda est) che potrebbe significare sia «Io devo attribuirti questa lode» sia «Tu mi devi attribuire questa lode».
• In una frase si possono comunque trovare due dativi, quando il senso risulta non equivoco.
Servis oboediendum est domino. (CIC.)
I servi devono obbedire al padrone.
• Anche i verbi deponenti hanno il gerundivo, con significato passivo.
© by SEI 2010
Lucius hortandus est nobis. (CIC.)
Dobbiamo incoraggiare Lucio.
• Con i verbi utor, fruor, fungor, potior, vescor, che reggono di norma l’ablativo e, come originari transitivi, ammettono il passaggio dal gerundio al gerundivo, la perifrastica passiva ha
solo la costruzione impersonale.
Suo cuique iudicio utendum est. (CIC.)
Ciascuno deve usare la propria capacità di giudizio.
41
- A. DIOTTI - S. DOSSI - F. SIGNORACCI, Schede di morfosintassi
LA CONIUGAZIONE PERIFRASTICA PASSIVA
1.
ESERCIZI
1. Sapientia putanda est ars vivendi. (Cic.) – 2. Uti (= Ut) corporis vulnera, ita exercitus incommoda sunt tegenda, ne spem adversariis augeamus. (Ces.) – 3. Meā quidem sententiā, hostes qui, cum arma posuissent, ad nostram fidem confugerint, non vexandi sed
recipiendi ac tuendi sunt. (Cic.) – 4. Est mors servituti turpitudinique anteponenda. (Cic.) –
5. Maxime iuvenes exercendi sunt in labore animi et corporis. (Cic.) – 6. Ineuntis aetatis
inscitia constituenda et regenda senum prudentiā est. (Cic.) – 7. Non eădem medicina est
omnibus adhibenda. (Aug.) – 8. Si vis me flere, dolendum est primum ipsi tibi. (Or.) –
9. Tibi non modo deliberandum est, verum etiam pugnandum. (Cic.) – 10. Hostes si ex agro
expellere vultis, Apollini vovendos (esse) censeo ludos. (Liv.) – 11. Vires nostrae cum rebus,
quas temptaturi sumus, comparandae sunt. (Sen.) – 12. Aliqui vir bonus nobis deligendus
est ac semper ante oculos habendus, ut omnia tamquam illo vidente faciamus. (Sen.) –
13. Si consilio iuvare cives et auxilio aequa in laude ponendum est, pari gloria debent esse
ei qui consulunt et ei qui defendunt. (Cic.) – 14. Studendum semper et ubique. (Quint.)
© by SEI 2010
2.
1. Indurandus est animus et a blandimentis voluptatum procul abstrahendus. (Sen.) –
2. Debellandae sunt vobis voluptates, quae, ut vides, saeva quoque ad se ingenia rapuerunt. Non est emolliendus animus. Si voluptati cessero, cedendum est dolori, cedendum est labori, cedendum est paupertati. (Sen.) – 3. Scipio Carthaginem ad vota solvenda
dei sed ad munus gladiatorum edendum rediit. (Liv.) – 4. In statu, in incessu, in vultu oculisque semper decus tenendum esse puto. Quibus in rebus duo sunt maxime figienda: ne
quid effeminatum aut molle et ne quid durum aut rusticum sit. (Cic.) – 5. Ergo a nobis
removendus est omnis viro non dignus ornatus et adhibenda munditia non odiosa neque
exquisita nimis, quae fugiat agrestem et inumana negligentiam. (Cic.) – 6. Eadem ratio
habenda est vestitus, in quo mediocritas optima putatur. Cavendum est autem ne aut tarditate utamur ingressu aut in festinatione suscipiamus nimias celeritates. (Cic.) – 7. Sed
multo magis elaborandum est ne animi motus a natura recedant, quod adsequemur si
attentos animos ad decus conservandum tenebimus. (Cic.) – 8. Motus autem animorum
duplices sunt: cogitatio et appetitus. Cogitatio in vero exquirendo maxime versatur, appetitus impellit ad agendum. Curandum est igitur ut cogitationes ad res quam optimas
consequendas utamur, appetitum ad rationi oboediendum praebeamus. (Cic.) – 9. Omni
igitur ratione colenda et retinenda iustitia est et per sese ipsam (nam aliter iustitia non
esset), et propter amplificationem honoris et gloriae, quam parit. (Cic.) – 10. Ut igitur
Athena et Lacedemonem Atheniensium Lacedaemoniorumque causa putandum est
conditas esse omniaque, quae sint in his urbibus, eorum populorum recte esse dicuntur;
sic, quaecumque sunt in omni mundo, deorum atque hominum putanda sunt. (Cic.)
42
Scarica