[RE]FRAME e-book - University of Amsterdam

UvA-DARE (Digital Academic Repository)
[RE]FRAME. Ripensare la fabbrica | De fabriek herontdekt
Wilders, M.L.; Mentegazzi, E.
Link to publication
Citation for published version (APA):
Wilders, M. L., & Mentegazzi, E. (2016). [RE]FRAME. Ripensare la fabbrica | De fabriek herontdekt: la
prospettiva dei fruitori nel processo di trasformazione | het perspectief van gebruikers in het transformatieproces.
Amsterdam: East Wind Academic Publishers.
General rights
It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s),
other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons).
Disclaimer/Complaints regulations
If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating
your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask
the Library: http://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam,
The Netherlands. You will be contacted as soon as possible.
UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (http://dare.uva.nl)
Download date: 08 Jun 2017
partner | partners
Marline Lisette Wilders & Edoardo Mentegazzi
autori | auteurs
|
Marline Lisette Wilders: interdisciplinair onderzoeker en
winnaar van een NWO Rubicon Award voor het project
From Working Space to Theatre Space: the user
perspective. Ze studeerde Kunst en Kunstbeleid en Kunsten Architectuurgeschiedenis aan de Rijksuniversiteit
Groningen waar ze vervolgens promoveerde op de relatie
tussen de theaterervaring en de theaterruimte.
Edoardo Mentegazzi: studeerde af in Architectuur aan de
Politecnico di Torino met een experimentele scriptie over
grid shells, waarin hij de intrinsieke relatie tussen vorm en
structuur onderzocht. Zijn interdisciplinaire bureau EMA
combineert architectonisch ontwerp op verschillende
schaalniveaus met vormgeving, onderzoek en publicaties.
www.emarchitect.nl
Che ruolo possono giocare l’esperienza e la percezione dei fruitori nel processo di trasformazione di un
patrimonio industriale in luogo per la cultura? Questi fattori sono stati testati dalla ricercatrice Marline
Lisette Wilders e dall’architetto Edoardo Mentegazzi all’interno del workshop partecipato [RE]FRAME
che ha avuto luogo a Torino. Come input al progetto di trasformazione dell’ex manifattura tappeti
Paracchi sono stati utilizzati i dati di due casi studio esaminati sul territorio. Questa pubblicazione
raccoglie i risultati del laboratorio di progettazione offrendo agli architetti e agli amministatori comunali un
apprezzabile contributo alle possibili strategie di progettazione per gli interventi di recupero nelle città
Europee.
|
Welke rol kunnen de ervaringen en percepties van gebruikers spelen bij de transformatie van industrieel
erfgoed tot culturele locaties? Dit is getest in het interactieve ontwerplaboratorium [RE]FRAME dat
onderzoeker Marline Lisette Wilders en architect Edoardo Mentegazzi in het Noord-Italiaanse Turijn
organiseerden. Voor het ontwerpend onderzoek rond de voormalige tapijtfabriek Paracchi maakten zij
gebruik van inzichten uit twee andere herbestemmingsprojecten in de regio. Deze publicatie bundelt de
belangrijkste uitkomsten van het ontwerplaboratorium en biedt architecten en gemeentebestuurders een
waardevolle bijdrage aan mogelijke ontwerpstrategieën voor herbestemmingsprojecten in Europese
steden.
east wind academic Publishers
ISBN 978-9492509-00-0
ISBN 978-9492509-01-7 (e-book)
University of Amsterdam
Amsterdam School for Cultural Analysis
Polytechnic University of Turin
Interuniversity Department of Regional and Urban
Studies and Planning (DIST)
Ripensare la fabbrica:
la prospettiva dei fruitori nel processo
di trasformazione
|
De fabriek herontdekt:
het perspectief van gebruikers in het
transformatieproces
east wind academic Publishers
Edoardo Mentegazzi: si laurea in Architettura al Politecnico
di Torino con una tesi sperimentale sulle grid shells,
indagando sulla relazione intrinseca tra forma e struttura. Il
suo studio interdisciplinare EMA si occupa di progettazione
architettonica a diverse scale, di design e di attività di
ricerca e pubblicazione. www.emarchitect.nl
tm
Marline Lisette Wilders: ricercatrice interdisciplinare e
vincitrice del progetto From Working Space to Theatre
Space: the user perspective insignito dall’NWO. Ha
conseguito presso l’Università di Groningen le lauree in Arte
e Politiche dell’Arte ed in Storia dell’Arte e dell’Architettura
ed il dottorato sul rapporto tra la percezione teatrale e lo
spazio teatrale stesso.
edomentegazzi design
Marline Lisette Wilders, Ph.D., Edoardo Mentegazzi, Arch.
NWO
Netherlands Organisation for Scientific Research
Balletto Teatro di Torino
Teatro Stabile di Torino
Marline Lisette Wilders & Edoardo Mentegazzi
partner | partners
NWO
Netherlands Organisation for Scientific Research
University of Amsterdam
Amsterdam School for Cultural Analysis
Polytechnic University of Turin
Interuniversity Department of Regional and Urban
Studies and Planning (DIST)
Balletto Teatro di Torino
Teatro Stabile di Torino
1
Ripensare la fabbrica:
la prospettiva dei fruitori nel processo
di trasformazione
|
De fabriek herontdekt:
het perspectief van gebruikers in
het transformatieproces
Marline Lisette Wilders & Edoardo Mentegazzi
2
east wind academic publishers
3
indice generale | inhoudsopgave
from working space to theatre space:
the user perspective 4
p. 6
Casi studio | Casussen Fonderie Teatrali Limone
Lavanderia a Vapore
p. 10
[RE]FRAME p. 32
Processo progettuale | Ontwerpproces
Luogo | Gebied
Memoria | Geheugen
Edificio | Gebouw
Fruitori | Gebruikers
Programma | Programma
Venue | Venue
p. 34
Progetto | Ontwerp La Filiera Paracchi
p. 76
partecipanti | deelnemers
Esperienze | Ervaringen
p. 106
riflessioni | reflectie p. 128
crediti | colofon p. 134
5
From Working Space to Theatre Space:
the user perspective
From Working Space to Theatre Space:
the user perspective
From Working Space to Theatre Space:
the user perspective
From Working Space to Theatre Space: the user
perspective è il titolo di una ricerca scientifica, della
durata di due anni, che indaga il riuso del patrimonio industriale abbandonato e la sua trasformazione in luogo per lo spettacolo. Questo progetto
studia come le comunità locali si riappropriano di
questi luoghi ed in che modo i diversi valori e
significati, che sono collegati a tali luoghi, vengono
ridefiniti a seguito del riuso.
From Working Space to Theatre Space: the user
perspective is een tweejarig onderzoek naar het
hergebruik van verlaten industrieel erfgoed en de
transformatie daarvan in locaties voor de podiumkunsten. Het project onderzoekt hoe lokale gemeenschappen zich deze plekken opnieuw toeeigenen en op welke manieren de verschillende
waarden en betekenissen die verbonden zijn aan
deze locaties worden geherdefinieerd als gevolg
van het hergebruik.
Proprio quei luoghi industriali, che vengono trasformati in luoghi per il tempo libero e la cultura,
possono creare un netto contrasto con la loro
precedente funzione di ambiente di lavoro per una
grande classe operaia. Ciò permette agli utenti di
attribuire connotazioni molto diverse e contrastanti
a questi luoghi. La “memoria collettiva” svolge un
ruolo centrale nel modo in cui concetti, quali il
patrimonio industriale e l’esperienza teatrale,
rinnovano la loro importanza.
Vooral industriële locaties die worden getransformeerd tot plekken voor vrije tijd en cultuur, kunnen
in hun nieuwe functie een schril contrast vormen
met hun voormalige functie als werkomgeving voor
een groot aantal arbeiders. Hierdoor kunnen
gebruikers zeer verschillende en contrasterende
connotaties aan deze plekken hechten. Het
“collectief geheugen” speelt dan een centrale rol in
de manier waarop noties als industrieel erfgoed en
de theaterervaring hernieuwd betekenis krijgen.
Questa ricerca, svolta insieme al Politecnico di
Torino, ha avuto luogo proprio nella città di Torino e
nelle sue aree limitrofe. Torino è una città in continua trasformazione che è riuscita a evolversi da
metropoli industriale a metropoli post-industriale,
dalla cosiddetta one-company town alla contemporanea smart city che fa della cultura lo strumento
importante per lo sviluppo. Ciò è confermato dalla
presenza, all`interno della regione, di un numero di
esempi di trasformazione dell’archeologia industriale degni d’interesse. Sono progetti culturali che
mettono in evidenza diversi approcci di conservazione del patrimonio, il riuso e la trasformazione in
teatro.
Het onderzoek, uitgevoerd in samenwerking met
de Politecnico di Torino, is gesitueerd in de stad
Turijn en omgeving. Hier vindt een aanhoudende
transformatie plaats van een industriële naar een
post-industriële stad, van one-company town naar
een zogenoemde smart city waar voor cultuur een
belangrijke rol is weggelegd als instrument voor
ontwikkeling. Zo blijkt ook uit een aantal interessante voorbeelden in de regio van transformaties
van industrieel erfgoed in culturele projecten, die
verschillende benaderingen van erfgoedbehoud,
hergebruik en theaterontwerp tonen.
In de eerste fase van het onderzoek zijn twee
casussen, Fonderie Teatrali Limone en Lavanderia
Nella prima fase della ricerca sono stati analizzati
6
7
a Vapore, in kaart gebracht. Voor deze casussen is
nagegaan hoe enerzijds het transformatieproces
van invloed is op de perceptie van deze industriële
locaties onder het theaterpubliek en hoe anderzijds
deze industriële locaties van invloed zijn op de
theaterervaring. Met behulp van kwantitatief en
kwalitatief publieksonderzoek zijn empirische
gegevens verzameld over de relatie tussen de
perceptie van de betreffende locaties en hier
opgedane theaterervaringen.
due casi studio: le Fonderie Teatrali Limone e la
Lavanderia a Vapore. Per questi casi si è esaminato come il processo di trasformazione influisca
sulla percezione di questi luoghi ex industriali e
viceversa, cioè come questi luoghi vadano ad
influenzare l’esperienza teatrale del pubblico. è
stata svolta, all’uopo, un’indagine sul pubblico,
tramite l’utilizzo di metodologie di ricerca quantitative e qualitative, atta ad indagare sul rapporto
intrinseco tra questi luoghi industriali “rifunzionalizzati” e l’esperienza diretta del pubblico.
In de tweede fase van het project is met behulp
van ontwerpend onderzoek getest hoe de inzichten
die zijn opgedaan in de eerste fase, kunnen worden ingezet als aanvullend instrument in ontwerpprocessen, met het oog op de ontwikkeling van
ontwerpstrategieën die voldoen aan de behoeften
van toekomstige gebruikers. In deze fase spelen
jonge architecten en andere stakeholders uit het
veld een belangrijke rol in de vertaling van theoretische en empirische bevindingen naar de praktijk.
Nella seconda fase della ricerca si è testato,
tramite il metodo della “ricerca attraverso il
progetto”, come i risultati provenienti dalla prima
fase potessero essere utilizzati come strumento
aggiuntivo all’interno dei processi progettuali, in
modo tale che le strategie progettuali potessero
andare incontro alle esigenze dei futuri fruitori. In
questa fase, un ruolo molto importante è stato
giocato da giovani architetti e addetti ai lavori nella
traduzione degli elementi teorici ed empirici alla
messa in pratica.
Deze toepassing kreeg vorm in een ontwerplaboratorium met gebruikersparticipatie genaamd
[RE]FRAME, waarbij de naam verwijst naar de
herdefiniëring van het analytisch kader voor het
ontwerp en de herdefiniëring van de rol van de
architect, evenals de rol van de eindgebruiker in
het proces. Met deze ontwerpstudie is het onderzoeksproject afgesloten.
Questa metodologia ha preso forma in un laboratorio di progettazione partecipata, dal titolo
[RE]FRAME. Si è scelto questo nome per porre
l’accento sulla ridefinizione del quadro di analisi e
di progetto da parte dell’architetto, sul suo stesso
ruolo, e sul ruolo dei fruitori finali all’interno del
processo progettuale. Con la conclusione di questo
laboratorio si è conclusa anche l’intera ricerca.
Dit boek is gewijd aan het tonen van de werkwijze,
het proces en de resultaten van de ontwerpstudie
[RE]FRAME. Hieraan voorafgaand worden in beknopte vorm de casussen gepresenteerd waaraan
inzichten zijn ontleend die een rol hebben gespeeld in het ontwerpproces.
Questo libro presenterà il metodo di lavoro, il
processo, ed i risultati del laboratorio progettuale
[RE]FRAME. Verrano prima presentati, in forma
sintetica, i due casi studio, presi in esame e da cui
sono derivate quelle intuizioni che hanno giocato
un ruolo all’interno del processo di progettazione.
8
9
casi studio
casussen
Casi studio
Casussen
Fonderie Teatrali Limone
Progetto: arch. Franco Fusari, Marina Gariboldi,
Sergio Manzone, Giovanni Oggioni, Giulia Sarti
Anno: 2003
Fonderie Teatrali Limone
Ontwerp: arch. Franco Fusari, Marina Gariboldi,
Sergio Manzone, Giovanni Oggioni, Giulia Sarti
Jaar: 2003
Lavanderia a Vapore
Progetto: arch. Antonio Besso-Marcheis
Anno: 2009
Lavanderia a Vapore
Ontwerp: arch. Antonio Besso-Marcheis
Jaar: 2009
I due casi studio selezionati affrontano la stessa
tematica di riconversione, ma con due approcci
progettuali e concettuali diversi tra loro. Più
estroverso ed invasivo il primo, più introverso e
delicato il secondo. Inoltre, questi due casi sono
stati scelti per la loro qualità architettonica che ha
valso ad entrambi il ricevimento del premio
‘Architetture Rivelate, per la qualità di progetto e di
realizzazione’ da parte dell’ Ordine degli Architetti
di Torino, rispettivamente nel 2005 e nel 2010.
Valutazione della giuria su le Fonderie Teatrali
Limone:
De twee geselecteerde casussen adresseren hetzelfde onderwerp van transformatie en hergebruik
maar doen dat met verschillende benaderingen in
ontwerp en conceptuele aanpak. De eerste is meer
extravert en ingrijpend van aard, de tweede meer
introvert en delicaat van karakter. Daarnaast zijn
deze casussen gekozen vanwege hun architectonische kwaliteit, die hun de prijs ‘Onthulde
architectuur, voor de kwaliteit van het ontwerp en
de realisatie’ opleverde, toegekend door de Orde
van Architecten in Turijn in respectievelijk 2005 en
2010. De jury motiveerde de prijs voor de Fonderie
Teatrali Limone als volgt:
“La commissione ha ritenuto questo progetto tra i
più rappresentativi dell’intuizione istitutiva del concorso, proponendo l’esemplarità del tema quale
testimonianza del recupero della qualità della vita,
attraverso una variazione violenta, nella destinazione d’uso.”
“De jury vond dit ontwerp een van de meest
representatieve en exemplarische voorbeelden
voor de ontstaansreden en het thema van de
prijsvraag, als een demonstratie van hoe
levenskwaliteit is terug te winnen door het
gebruiksdoel grondig te herzien.”
Valutazione della giuria su la Lavanderia a Vapore:
Het juryoordeel voor de Lavanderia a Vapore
luidde:
“Intervento di grande sobrietà ed esemplare eleganza in cui le componenti tecniche ed impiantistiche richieste dalle nuove funzioni valorizzano la
sorprendente spazialità interna della preesistenza.”
10
“Ingreep van grote eenvoud en voorbeeldige
elegantie, waarin de technische en installatievereisten van de nieuwe functies de opmerkelijke
ruimtelijkheid van het interieur en het oorspronkelijke gebouw versterken.”
11
fonderie teatrali limone, Moncalieri
12
13
dipendenti. Nel 1941 il numero di impiegati crebbe
sino a 492 persone. Nel 1962, purtroppo, la morte
di Giuseppe Limone e l’inondazione del fiume
Sangone segnarono il declino della fabbrica, così il
figlio Alfredo fu costretto a seguire il lento declino
dell’azienda dovuto inoltre a motivi socioeconomici
del paese e alla recessione delle commesse.
dat gestegen tot 492 mensen. Het tij keerde in
1962, toen de dood van Giuseppe Limone en de
overstroming van het fabrieksterrein door de rivier
Sangone de ondergang inluidden. Ook sociaaleconomische redenen en de teruglopende opdrachtenportefeuille zorgden ervoor dat zoon
Alfredo werd gedwongen om een langzame neergang te begeleiden.
Nel 1977 fu dichiarato il fallimento con la conseguente (s)vendita dei terreni al Comune intorno ai
primi anni Ottanta. Dal quel periodo in poi il
complesso é rimasto completamente abbandonato.
Storia
Geschiedenis
Le Fonderie Limone & C. iniziano la loro l’attività
produttiva in Via Pastrengo a Moncalieri nel 1924
sotto la guida dell’imprenditore Giuseppe Limone.
Da quel momento, la fabbrica, che si occupava
della fusione del bronzo, dell’alluminio e della
ghisa, ha rappresentato per ben cinquant’anni un
importante nucleo di lavoro di tanti dipendenti.
De Fonderie Limone & Co. begon in 1924 haar
productieactiviteit in de Via Pastrengo in
Moncalieri, onder de leiding van ondernemer
Giuseppe Limone. Meer dan vijftig jaar lang
vertegenwoordigde de fabriek, waar brons,
aluminium en gietijzer werden gegoten, een
belangrijk centrum van werkgelegenheid.
Dall’Ottobre 1935, data dell’invasione italiana in
Etiopia, la produzione delle Fonderie crebbe esponenzialmente grazie alla continua richiesta di armi,
che permise anche l’espansione dell’azienda sia a
livello di superficie ricoperta che per il numero di
Na de Italiaanse invasie in Ethiopië in oktober
1935, groeide de productie exponentieel dankzij de
aanhoudende vraag naar wapens. Daarmee groeide ook het bedrijf, niet alleen in oppervlak, maar
ook het aantal werknemers nam toe: in 1941 was
14
In 1977 werd het faillissement uitgesproken en in
de vroege jaren tachtig werden de gronden aan de
gemeente verkocht. Vanaf toen bleef het complex
er een tijdlang volledig verlaten bij liggen.
15
Het basisconcept was om de industriële gieterij te
herbestemmen tot theatrale gieterij. Onder het
motto “Theater Werkplaats”, moest het gebied
getransformeerd worden tot een centrum voor theatrale activiteiten, in staat om de gehele productieketen van onderzoek en experiment tot voorstelling te huisvesten, door er een theater met foyer,
werkplaatsen, repetitieruimtes, een theaterschool,
kantoren en technische ruimtes te realiseren.
Il concetto alla base era quello di riconvertire le
fonderie industriali a fonderie teatrali. Sotto il motto
di “Officina Teatrale”, il sito doveva essere trasformato in un centro per attività teatrali in grado di
ospitare l’intera catena di produzione, dalla ricerca
alla sperimentazione e alla rappresentazione,
inserendo un teatro con foyer, una scuola di teatro,
laboratori, sale prove, uffici e spazi tecnici.
Due ulteriori elementi del piano sono stati concepiti
al fine di rivitalizzare l’area e promuovere la sua
integrazione con la città. Il primo è stato l’inserimento delle residenze per gli insegnanti e gli
studenti della scuola di recitazione nei bassi
Trasformazione
Transformatie
Il progetto di trasformazione è iniziato intorno alla
metà degli anni Novanta quando il Comune di
Moncalieri ha redatto un piano urbanistico
strategico che includeva tutta l’area delle ex
Fonderie Limone.
Het transformatieproject begon rond het midden
van de jaren negentig, toen de gemeente
Moncalieri een strategisch stedenbouwkundig plan
opstelde dat het hele gebied van de voormalige
gieterij Limone omvatte.
Grazie alla collaborazione con Il Teatro Stabile di
Torino e ad un contributo finanziario dell’Unione
Europea, destinato alla riconversione delle industrie metallurgiche, si è potuto convertire questo
patrimonio industriale in un Centro Polifunzionale
restituendolo alla città.
Dankzij de samenwerking met het Teatro Stabile di
Torino en een financiële bijdrage van de Europese
Unie, bestemd voor de herstructurering van de metaalindustrie, werd het mogelijk om dit industrieel
erfgoed te transformeren in een multifunctioneel
centrum en het terug te geven aan de stad.
16
Daarnaast bevatte het plan twee elementen die tot
doel hadden om het gebied te revitaliseren en de
integratie met de stad te bevorderen. Ten eerste
kwamen er woningen voor docenten en studenten
17
fabbricati esistenti lungo il confine sud; il secondo
elemento è stato l’inserimento di un centro sociale
e di botteghe artigiane, collocato nel vecchio
edificio dormitorio, lungo l’accesso principale del
sito.
Allo stesso tempo, il progetto mostra l’attualità di
questi spazi, essendo molto adatto ad ospitare
attività culturali contemporanee e sperimentali.
Tegelijkertijd toont het project de actualiteit van
deze ruimtes doordat ze zeer geschikt zijn voor hedendaagse en experimentele culturele activiteiten.
Un area pedonale pavimentata porta verso la
“galleria della memoria”: una porzione rimanente
dell’edificio industriale più antico delle ex-fonderie
che è stata recuperata tramite un’operazione di
restauro. Nel mezzo di una campata della galleria
si erge la ciminiera della fabbrica, che è così diventata il punto di riferimento ed il simbolo di tutta
l’area.
Een verhard voetgangersgebied leidt naar de
“galerij van het geheugen”, die is herwonnen door
de restauratie van een resterend deel van het
oudste industriële gebouw van de voormalige
gieterij. In het midden van de overkapping van de
galerij verrijst de fabrieksschoorsteen, die als
referentiepunt en symbool voor het hele gebied
wordt gezien.
van de toneelschool, die werden ondergebracht in
de bestaande laagbouw langs de zuidelijke rand.
Ten tweede werden een gemeenschapscentrum en
ateliers voor ambachtslieden gerealiseerd in het
voormalige slaapgebouw, gesitueerd langs de
belangrijkste toegang tot het gebied.
La memoria del luogo viene espressa dalla
testimonianza delle diverse tipologie industriali
rimanenti che hanno segnato il complesso nel
corso del tempo. Queste, oltre a rievocare l’era
industriale e la fonderia un tempo presente in quel
luogo, rappresentano un pezzo di storia degli
opifici industriali.
Het geheugen van de plek komt tot uiting in de
resterende getuigenissen van diverse industriële
gebouwtypologieën, die het complex door de tijd
heen hebben gemarkeerd. Zij herinneren aan het
industriële tijdperk en aan de gieterij die hier ooit
stond, en beschrijven tegelijkertijd een kleine
geschiedenis van industriële fabrieksgebouwen.
18
19
esperienze dirette pubblico
“Non ho conosciuto questo luogo direttamente, ma questo luogo è riconoscibile in
mille luoghi a Torino e dintorni; in qualunque zona c’era una fabbrica.”
ervaringen van het publiek
“Ik heb deze plek niet persoonlijk gekend, maar deze plek is herkenbaar in duizend
plekken in en rond Turijn; in elke wijk was er een fabriek.”
“Bij het zien van de schoorsteen kunnen herinneringen aan de oppervlakte komen.”
“Nel vedere la ciminiera possono affiorare ricordi.”
“Mi ricorda la bottega di mio nonno che era mastro ferraio e tutte quelle attrezzature
che adesso non si vedono più.”
“Io la percepisco come una fabbrica anche all’interno, soprattutto l’ingresso per
questi soffitti alti ed i lucernai tipici delle fabbriche di una volta.”
“Het doet me denken aan de werkplaats van mijn grootvader die meestersmid was
en aan alle werktuigen die je nu niet meer ziet.”
“Ik ervaar het als een fabriek, zelfs van binnen, met name de ingang vanwege die
hoge plafonds en de dakramen die karakteristiek zijn voor de fabrieken van toen.”
“Hoewel je in het theater bent, voel je dat je in een gieterij bent.”
“Comunque sei a teatro, ma senti che sei dentro una fonderia.”
“… uno arriva alle Fonderie e sta andando a teatro entrando in una fabbrica. Due
esperienze di vita diverse, l’aspetto ludico dell’andare a teatro e l’aspetto lavorativo
della necessità di guadagnarsi il pane.”
20
“... je komt aan bij de Fonderie en gaat naar het theater terwijl je een fabriek
binnengaat. Twee verschillende ervaringen van het leven, het speelse aspect van
naar het theater gaan en het arbeidsaspect van de noodzaak om de kost te
verdienen.”
21
lavanderia a vapore, Collegno
22
23
Storia
Geschiedenis
La Lavanderia a Vapore di Collegno fu costruita,
come struttura di servizio per il Regio Manicomio,
intorno al 1870 e 1875 su progetto dell’ing. Luigi
Fenoglio. L’edificio originale era costituito da un
unico corpo di fabbrica a pianta rettangolare, lungo
100 metri e largo 12 metri, ad un unico piano fuori
terra e rialzato di un metro rispetto al piano di
campagna.
De Lavanderia a Vapore werd tussen 1870 en
1875 als wasserette voor de Koninklijke Psychiatrische Inrichting in Collegno gebouwd, naar
ontwerp van ir. Luigi Fenoglio. Het oorspronkelijke
gebouw bestaat uit een rechthoekige vleugel van
100 meter lang en 12 meter breed, met een enkele
bouwlaag op de begane grond, 1 meter boven het
maaiveld gelegen.
La parte centrale della manica invece era seminterrata e ospitava le caldaie che poi vennero
inserite in un basso fabbricato lungo la facciata
ovest. Intorno agli anni Quaranta venne demolita la
In de kelder, gelegen onder het centrale gedeelte
van de vleugel, bevond zich de ketelruimte die
later werd verplaatst naar een laagbouw grenzend
aan de westgevel. In de jaren veertig werd het dak
24
copertura nella zona delle prime campate nella
parte sud per l’inserimento di un solaio e quindi di
una parte sopraelevata (secondo piano). Ulteriori
interventi modificativi si sono susseguiti negli anni
non compromettendo però la qualità architettonica
dell’edificio perchè la maggior parte di essi si sono
rivelati reversibili.
op de eerste traveeën van het zuidelijk gedeelte
afgebroken om een verdiepingsvloer en dus een
verhoogd gedeelte (tweede verdieping) aan te
brengen. Door de jaren heen volgden meer aanpassingen, die echter grotendeels omkeerbaar zijn
gebleken en niet ten koste gingen van de architectonische kwaliteit van het gebouw.
Nei primi anni Ottanta, con l’entrata in vigore della
Legge 180, il Regio Manicomio cessò definitivamente la sua attività. Da quel momento, sino al
2004 quando si è dato inizio all’intervento di
recupero, l’edificio è riuscito a conservarsi,
nonostante l’assenza di cura. A mantenersi nel
In de vroege jaren tachtig, met de inwerkingtreding
van de Wet 180, werd de Koninklijke Psychiatrische Inrichting definitief gesloten. Ondanks het
ontbreken van onderhoud sindsdien, tot aan de
start van de restauratiewerkzaamheden in 2004, is
het gelukt om het gebouw te behouden. Met name
25
De eerste fase van de restauratiewerkzaamheden
betrof de binnenplaats bestemd voor concerten en
openluchtevenementen. Deze is uitgerust met een
modulair podium en biedt ruimte aan een publiek
van maximaal 5000 mensen.
La prima fase degli interventi di recupero ha
interessato la corte interna con la sua area adibita
a concerti e manifestazioni all’aperto. Essa è
costituita da un palco modulare e uno spazio
antistante in grado di ospitare fino a 5000 persone.
Vervolgens vonden werkzaamheden plaats die het
gebouw zelf hebben teruggebracht in zijn oorspronkelijke architectonische vorm en die zowel de
restauratie van de negentiende-eeuwse decoraties
van de bakstenen fabriek en de schoorsteen omvatten, als het herstel van de interne ruimtelijkheid,
die gekenmerkt wordt door de aanwezigheid van
de aanzienlijke middenbeuk. Toevoegingen in het
Successivamente sono stati eseguiti i lavori che
hanno portato l’edificio stesso alla sua originaria
configurazione architettonica, comprendendo sia il
restauro degli apparati decorativi ottocenteschi
della fabbrica ammattonata e della ciminiera, che il
ripristino dalla spazialità interna, caratterizzata
dalla presenza della notevole navata principale.
tempo sono state soprattutto le facciate costituite
da numerose finestrature verticali sormontate da
arcate in mattoni e la grande ciminiera in mattoni
che caratterizza la facciata laterale.
de gevels, bestaande uit meerdere verticale
ramen, bekroond door bakstenen bogen, en de
grote bakstenen schoorsteen die de zijgevel
kenmerkt, zijn behouden gebleven.
Trasformazione
Transformatie
Il progetto di trasformazione della Lavanderia a
Vapore è iniziato nel 2004 tramite un lavoro
congiunto tra il comune di Collegno e la Regione
Piemonte e si è sviluppato come un processo
graduale insieme alla definizione stessa del
programma, da inserire all’interno del luogo
recuperato e restituito.
Het transformatieproject van de Lavanderia a
Vapore startte in 2004 met dank aan een gezamenlijke inspanning van de gemeente Collegno
en de regio Piemonte, en heeft zich ontwikkeld
volgens een gefaseerd proces, terwijl in een
parallel lopend traject het programma voor het
hergebruik van de herstelde en teruggegeven
ruimtes werd bepaald.
26
27
Inoltre, grazie alla sua pianta libera, risulta essere
uno spazio flessibile a qualsiasi tipo di evento.
Essa è infatti orginizzata in tre zone che si
susseguono tra loro: una zona di accoglienza con
biglietteria, guardaroba e servizi igienici precede lo
spazio del teatro, costituito da una tribuna mobile
telescopica ed un palco, seguito poi, a sua volta,
da due sale prova separate tra loro da elementi
divisori a tutta altezza in vetro trasparente
fonoassorbente. Infine, nell’ex fabbricato caldaie,
adiacente alla navata principale, sono collocati gli
uffici, i servizi e i locali tecnici.
Ciò è avvenuto tramite la demolizione delle
superfetazioni interne e esterne all’edificio, la
bonifica, la messa in sicurezza e il ripristino delle
coperture e delle opere murarie. Il tutto col
mantenimento, dove possibile anche col restauro,
della maggior parte degli elementi originali.
Gli ambienti sono stati poi dotati degli impianti e
delle attrezzature che consentono il loro utilizzo,
con scelte improntate al concetto di sobrietà,
riducendo al minimo la presenza delle componenti
tecniche richieste dalla contemporaneità. Nel corso
dell’attuazione di questa fase di intervento, si è
concretizzata la decisione di destinare la
Lavanderia a Vapore a sede di centro coreutico.
bestemmen tot centrum voor de dans. Bovendien
is de ruimte dankzij haar vrije plattegrond geschikt
voor elk type evenement. De ruimte is als het ware
onderverdeeld in drie opeenvolgende zones: een
ontvangstzone waar de kassa, de garderobe en de
toiletten zijn gesitueerd, gaat vooraf aan de
theaterruimte, bestaande uit een mobiele telescopische tribune en een podium, die op haar beurt
wordt gevolgd door twee repetitieruimtes, onderling
gescheiden door een geluidsabsorberende
transparante glazen wand. Ten slotte zijn in het
voormalige ketelhuis, dat grenst aan de middenbeuk, kantoren, toiletten en technische ruimtes
gerealiseerd.
interieur en exterieur van het gebouw werden
gesloopt, er vond grondsanering plaats, en de
veiligheid van de constructie evenals de daken en
het metselwerk werden hersteld. Het gebouw werd
op deze wijze zo veel mogelijk teruggebracht in
zijn originele staat, waar mogelijk ook door middel
van restauratiewerkzaamheden.
28
Ingegeven door een sober concept waarbij de aanwezigheid van hedendaagse technische vereisten
tot een minimum werd gereduceerd, werden de
ruimtes vervolgens uitgerust met de installaties en
faciliteiten die het gebruik ervan mogelijk maken.
Tijdens de uitvoering van deze fase werd de beslissing genomen om de Lavanderia a Vapore te
29
esperienze dirette pubblico
ervaringen van het publiek
“Er zijn ruimtes die bij binnenkomst een verhaal overdragen”
“Ci sono ambienti che, quando entri, ti trasmettono una storia.”
“Io conosco la struttura in questo modo (com’è adesso). Mi ha particolarmente
impressionato la storia della Lavanderia e sapere che cosa fosse prima.”
“Anche se non ne ho memoria, mi piace sentirne la storia e cercarla nella struttura,
cercando anche di immaginarmela nelle condizioni in cui era nata”
“Ik ken de accommodatie op deze manier (zoals het nu is). De geschiedenis van de
wasserette heeft bijzonder veel indruk op mij gemaakt; weten wat het vroeger was.”
“Ook al heb ik geen levende herinneringen, ik wil graag de geschiedenis voelen en
zoek deze in het gebouw en ik probeer me het voor te stellen onder de
omstandigheden waarin het is ontstaan.”
“Deze enscenering hier geeft net dat beetje extra vergeleken met in een klassiek
theater waar deze zijn lading verliest.”
“Questa ambientazione dà quel qualcosa in più che in un teatro classico
perde la sua carica.”
“Deze ruimtes zijn ruimtes met een geheugen.”
“Questi spazi sono spazi di memoria.”
“All’inizio era un luogo di lavoro, di fatica, invece è stato trasformato in
un ambiente in cui viene ospitato il gioco [luogo ludico].”
30
“Eerst was het een plek van arbeid, van inspanning, in plaats daarvan is het
getransformeerd tot een omgeving waarin het spel wordt geaccommodeerd
[een speelse plek].”
31
[RE]FRAME
[RE]FRAME
[RE]FRAME è la parte sperimentale della ricerca
scientifica From Working Space to Theatre Space:
the user perspective, svolta sotto forma di ricerca
attraverso il progetto. A questo scopo e stato
allestito un laboratorio di progettazione con la
partecipazione attiva dei fruitori.
[RE]FRAME is het experimentele gedeelte van het
onderzoek From Working Space to Theatre Space:
the user perspective, in de vorm van ontwerpend
onderzoek. Hiertoe is een ontwerplaboratorium
met gebruikersparticipatie georganiseerd.
Het doel van het ontwerplaboratorium was om het
thema van herstel en hergebruik van een verlaten
industrieel gebouw aan te pakken in een interdisciplinaire werkgroep bestaande uit architectuurstudenten, jonge architecten, theaterprofessionals en
theaterbezoekers die reeds bij de eerste fase van
het onderzoek betrokken waren.
L’obiettivo del workshop è stato quello di affrontare
il tema del recupero di un edificio industriale dismesso e della sua trasformazione d’uso, creando
un “tavolo di lavoro” interdisciplinare che ha visto
partecipi giovani architetti, studenti di architettura,
addetti ai lavori e soprattutto spettatori che avevano partecipato alla prima fase della ricerca.
De opdracht aan de werkgroep was om een
concreet projectvoorstel te schetsen voor de
ontmantelde tapijtfabriek Paracchi, dat niet alleen
een “architectonisch ontwerp” zou zijn zoals doorgaans bedoeld, maar een zoekproces van interdisciplinaire aard, dat in staat zou zijn om aan de
behoeften van toekomstige gebruikers te voldoen.
De naam [RE]FRAME verwijst in dit verband naar
de herdefiniëring van het analytisch kader voor het
ontwerp en de herdefiniëring van de rol van de
architect, evenals de rol van de eind-gebruiker in
het proces.
Il risultato richiesto era di delineare una proposta
progettuale concreta per la dismessa fabbrica di
tappeti Paracchi che non fosse solo un “progetto di
architettura” comunemente inteso, ma un processo
di ricerca dal carattere interdisciplinare, capace di
andare incontro alle esigenze dei futuri fruitori. Il
nome [RE]FRAME si riferisce, in questo contesto,
alla ridefinizione del quadro analitico utile alla progettazione, alla ridefinizione del ruolo dell’architetto
e al ruolo dell’utente finale all’interno del processo.
Al gruppo di lavoro sono state fornite conoscenze
acquisite nella prima fase della ricerca per verificare come questi elementi potevano essere utilizzati
nella progettazione del gruppo di lavoro e quali
risultati si sarebbero ottenuti. I risultati di questo
esperimento sono tratti sia dall’osservazione partecipante sui “tavoli di lavoro” dei vari incontri che su
tutto il processo nel suo insieme. A tale metodo
viene aggiunta la descrizione delle scelte progettuali compiute dai partecipanti stessi all’interno di
una presentazione e dall’analisi del progetto finale.
32
De werkgroep nam kennis van inzichten opgedaan in de eerste fase van het onderzoek, om te
testen hoe deze inzichten ingezet konden worden
in het ontwerpproces van de werkgroep en met
welke uitkomsten. De resultaten van het experiment zijn voortgekomen uit participerende observatie tijdens de bijeenkomsten van de werkgroep
en tijdens het proces in zijn geheel. Deze methode
is aangevuld met de uitleg van de strategieën van
de deelnemers in een projectpresentatie en een
analyse van het uiteindelijke ontwerp.
33
processo progettuale
T.1
T.2
T.3
34
Ontwerpproces
Il programma del workshop prevedeva cinque
incontri chiamati “tavoli di lavoro” rappresentanti,
ognuno, uno stadio di avanzamento delle riflessioni
e del livello di progettazione.
Het programma van het ontwerplaboratorium
bestond uit vijf bijeenkomsten die elk een stadium
van ontwikkeling in het denkproces en het ontwerp
vertegenwoordigen.
I primi tre incontri, in particolare, sono stati connotati da due momenti. Il primo, di tipo teorico e
metodologico in cui venivano forniti input informativi e introduttivi all’argomento del “tavolo di lavoro”
e venivano presentati gli addetti ai lavori afferenti e
le loro specificità. Inoltre venivano restituiti alcuni
risultati specifici della ricerca sulla percezione dello
spettatore, avvenuta all’interno di due casi studio
esaminati: la Lavanderia a Vapore e le Fonderie
Teatrali Limone. Il secondo momento, di tipo
operativo, prevedeva l’analisi e la riflessione
comune di tutti i partecipanti.
Het eerste deel van de eerste drie bijeenkomsten
was van theoretische en methodologische aard.
Hierin werd door de onderzoekers een introductie
gegeven op het onderwerp van de bijeenkomst en
werden stakeholders en hun specifieke inbreng
gepresenteerd. Tevens werden bepaalde bevindingen uit het onderzoek naar de beleving van de
toeschouwer dat is uitgevoerd voor de casussen
Lavanderia a Vapore en Fonderie Teatrali Limone,
teruggekoppeld en bediscussieerd. Het tweede
deel van deze bijeenkomsten was van operationele
aard en voorzag in een interactieve werkvorm
waarin een gezamenlijke analyse en reflectie
plaatsvond.
Dopo ogni incontro venivano riassunti i risultati del
“tavolo di lavoro” precedente trasformandoli in
input per il successivo step del processo. Tra un
incontro e l’altro, il gruppo di progettazione (composto da due studentesse di architettura, quattro
architetti ed uno scenografo), diviso in sottogruppi,
studiava soluzioni progettuali, da portare e da
discutere tutti insieme durante il “tavolo di lavoro”
successivo.
ontwerpproces
kick-off
Processo progettuale
T.4
progetto
Na elke werkgroepbijeenkomst werden de resultaten in een visueel overzicht verwerkt, dat diende
als input voor de volgende stap in het proces.
Tussen de bijeenkomsten in bestudeerde het
ontwerpteam (bestaande uit twee architectuurstudenten, vier architecten en één scenograaf), onderverdeeld in subgroepen, verschillende ontwerpoplossingen die vervolgens werden gepresenteerd
en bediscussieerd in de daaropvolgende werkgroepbijeenkomst.
Il terzo ed il quarto incontro sono stati caratterizzati, principalmente, dalla valutazione dei diversi
scenari proposti e confrontati con i principi guida
sviluppati le volte precedenti. Questo processo di
analisi, confronto e critica, ha portato alla realizzazione di una proposta progettuale compiuta.
De derde en vierde bijeenkomst stonden vooral in
het teken van het afwegen van de verschillende
scenario’s en de continue toetsing van deze scenario’s aan de eerder ontwikkelde uitgangspunten.
Dit proces van analyse, vergelijking en kritiek heeft
geleid tot het ontstaan van een concreet ontwerpvoorstel.
35
Sabato 20.02.2016
10:00-15:00
WORKSHOP
TRASFORMARE L`ARCHEOLOGIA INDUSTRIALE DISMESSA IN
LUOGO PER LO SPETTACOLO ATTRAVERSO LA
PARTECIPAZIONE INTEGRATA
http://adaptivereuse.wix.com/marlinewilders
Kick-off
Kick-off
Il primo incontro del workshop, così come gli
incontri successivi, ha avuto luogo all’interno del
dipartimento DIST del Politecnico di Torino, in una
sala in grado di offrire flessibilità d’utilizzo, sia per
presentazioni standard che per “tavoli di lavoro”.
De aftrap van het ontwerplaboratorium, evenals de
daaropvolgende bijeenkomsten, werden gehouden
binnen de afdeling DIST van de Politecnico di
Torino, in een ruimte die zowel geschikt was voor
het geven van presentaties, als voor het houden
van een interactieve workshop.
Durante il kick-off sono stati introdotti il tema del
workshop e la ricerca dal titolo From Working
Space to Theatre Space: the user perspective,
insieme all’illustrazione dei due casi studio
Lavanderia a Vapore e Fonderie Teatrali Limone,
all’interno dei quali è avvenuta la ricerca sul
pubblico.
Tijdens de kick-off werd een inleiding gegeven op
het thema van het ontwerplaboratorium en werd
het onderzoek From Working Space to Theatre
Space: the user perspective geïntroduceerd. De
twee casussen waarvoor het publieksonderzoek
werd gedaan, Lavanderia a Vapore en Fonderie
Teatrali Limone, werden ook toegelicht.
Successivamente è stato presentata la ex fabbrica
di tappeti Paracchi in qualità di oggetto di studio
del laboratorio. A riassumerne gli elementi principali è stata la tavola introduttiva di inquadramento
generale (pp. 38-39).
Vervolgens is de casus van het ontwerplaboratorium, de ontmantelde tapijtfabriek Paracchi, geïntroduceerd. Hierbij is gebruikgemaakt van een
visueel overzicht (zie p. 38-39) dat een inleidend
overzicht van de fabriek geeft.
L’architetto Zagoner, autore dellla tesi di laurea
sulla ex Manifattura Paracchi ed inoltre partecipante al workshop, ha contribuito illustrando lo
stato di fatto dell’edificio, dal punto di vista della
sua collocazione urbana e degli elementi distributivi ed architettonici.
Sala Vigliano
POLITECNICO DI TORINO
Architect Zagoner, auteur van een masterscriptie
over de voormalige tapijtfabriek Paracchi en tevens
deelnemer aan het ontwerplaboratorium, gaf een
toelichting op de bestaande toestand van het
gebouw, daarbij aandacht bestedend aan de
stedelijke locatie, de ruimtelijke organisatie en de
architectonische kenmerken van het gebouw.
Inoltre è intervenuto direttamente l’ex proprietario
della fabbrica, il sig. Michele Paracchi che ha
apportato il suo contributo dal punto di vista della
memoria, con ricordi vivi non solo della storia e
dello sviluppo dell’azienda ma anche della vita di
fabbrica, spiegandoci le varie tecniche di produzione.
Daarnaast leverde de voormalig eigenaar van de
tapijtfabriek Paracchi, Michele Paracchi, een
belangrijke bijdrage uit het oogpunt van het geheugen van de fabriek, met levende herinneringen aan
niet alleen de geschiedenis en de ontwikkeling van
de onderneming, maar ook aan het fabrieksleven,
met een uitleg van de productietechnieken.
ref.: Marline Lisette Wilders, Ph.D. // [email protected] // 3280674732
_________________________________________________________________________________________________________________
36
[RE] FRAME: trasformare l`archeologia industriale dismessa in luogo per lo spettacolo attraverso la partecipazione integrata
37
TRASFORMARE L`ARCHEOLOGIA INDUSTRIALE DISMESSA
IN LUOGO PER LO SPETTACOLO
ATTRAVERSO LA
PARTECIPAZIONE INTEGRATA
kick-off
T.3
T.4
progetto
a
nezz
_Inquadramento Storico_
Immagine 2.15 Operaie addette al controllo del macchinario per l’orditura dei filati.
Immagine 2.16 Operaie al lavoro su macchine per la produzione di moquettes.
_Inquadramento Storico_
Immagine 2.13 Operaia al lavoro sul telaio Jaquard.
Via Pessinetto
_Inquadramento Storico_
Immagine 2.15 Operaie addette al controllo del macchinario per l’orditura dei filati.
_Inquadramento Storico_
za
ia
Via P
La tavola introduttiva, utilizzata per il kick-off ed il
primo “tavolo di lavoro”, riassume tutti gli elementi
alla base del processo di analisi e di riflessione.
Vengono mostrati l’area d’intervento, l’edificio scelto per la trasformazione d’uso con i suoi caratteri
distributivi ed architettonici, insieme a foto e ad
immagini storiche che richiamano alla memoria
l’ormai dismessa fabbrica tappeti Paracchi.
Via Pianez
partecipato
_Inquadramento Storico_
T.2
Tavola introduttiva
Vista dall`alto edificio Paracchi e ciminiera
WORKSHOP
T.1
Immagine 2.17 Un macchinario per la lavorazione dei tappeti.
|
Immagine 2.17 Un macchinario per la lavorazione dei tappeti.
Inleidend overzicht
Foto edificio Paracchi
Het inleidend overzicht, gebruikt voor de kick-off
en de eerste werkgroepbijeenkomst, toont een
samenvatting van alle elementen die aan de basis
liggen van het proces van analyse en reflectie.
Afgebeeld is het plangebied, het voor hergebruik in
aanmerking genomen gebouw met zijn functionele
indeling en architectonische kenmerken en
historische foto’s en andere afbeeldingen die
verwijzen naar het geheugen van de inmiddels
ontmantelde tapijtfabriek Paracchi.
Immagine 2.18 Il magazzino all’interno dello stabilimento Paracchi.
27
28
Immagine 2.18 Il magazzino all’interno dello stabilimento Paracchi.
Prospetto Via Pianezza_scala 1:200
28
Prospetto Via Pessinetto_scala 1:200
Sezione-Prospetto AA_scala 1:200
Sezione-Prospetto BB_scala 1:200
Immagine 2.16 Operaie al lavoro su macchine per la produzione di moquettes.
A
27
0
1
Immagine 2.14 Macchina per la tintura all’interno dello stabilimento Paracchi.
26
B
2
B
3
A
pianta piano terreno_scala 1:200
pianta piano primo_scala 1:200
38
pianta piano secondo_scala 1:200
pianta piano terzo_scala 1:200
39
L
U
O
G
O
O
M
I
E
C
M
Werkmodel
Per poter testare se ciò che si conosce sulla
percezione dei fruitori possa essere utilizzato come
strumento aggiuntivo all’interno del processo
progettuale, è stato sviluppato, ad hoc, un modello
operativo che rappresentasse il quadro analitico di
riferimento al progetto stesso. Questo modello
deriva da un modello teorico (sviluppato durante la
prima fase della ricerca) che mette in relazione la
percezione del luogo, dello spettacolo, le condizioni di ricezione da parte dello spettatore ed il ruolo
della memoria.
Om te kunnen testen of inzicht in de perceptie van
eindgebruikers als aanvullend instrument in het
ontwerpproces nieuwe ontwerpstrategieën
oplevert, is een werkmodel ontwikkeld dat het
analytisch kader voor het ontwerp vormt. Dit model
is gebaseerd op een theoretisch model (dat is
ontwikkeld in de eerste fase van het onderzoek)
van de relaties tussen de perceptie van plaats,
voorstelling en receptieomstandigheden door de
toeschouwer of bezoeker en de rol van het
(collectief) geheugen daarin.
Il diagramma ad esagono è costituito da sei parti
colorate, ciascuna delle quali raffigurante un
elemento da analizzare, al cui centro è collocata la
percezione dello spettatore. La parte superiore,
costituita da luogo, edificio e memoria è stata
oggetto di studio durante il primo “tavolo di lavoro”.
I partecipanti hanno scritto su “post-it” colorati gli
aspetti più importanti di ciascun elemento formulando anche possibili soluzioni che potevano
essere utilizzate nella progettazione. Poi sono stati
discussi, all’interno dei gruppi, i risultati successivamente raggruppati ed infine sintetizzati.
Het zeshoekige diagram bestaat uit zes kleurvlakken die elk staan voor een te analyseren
onderwerp, met het perspectief van de toeschouwer als centrale focus. Het bovenste deel,
bestaande uit de vlakken gebied, gebouw en
geheugen, is tijdens de eerste werkgroepbijeenkomst in kaart gebracht. De deelnemers schreven
op gekleurde post-its de voor hen belangrijkste
aspecten per vlak en formuleerden tevens uitgangspunten en oplossingen die in het ontwerp
een rol zouden kunnen spelen. Vervolgens werden
in groepjes de resultaten besproken, geclusterd en
samengevat.
F
I
O
Modello operativo
I
R
D
I
E
A
percezione
dello
spettatore
M
R
M
A
F
I
R A
U
G
T
O
R
P
O
R
I
V
E
N
U
MODELLO OPERATIVO
werkmodel
40
E
Durante il secondo “tavolo di lavoro” si è proceduto
allo stesso modo con gli elementi della parte
inferiore del modello: fruitori, programma e venue.
è stato analizzato per quali tipi di fruitori sarebbe
stato riqualificato l’edificio, che tipo di funzioni si
sarebbero create e quale concetto di edificio
avrebbe preso forma. Il concetto generale è stato
nominato con il termine inglese venue affinchè
esso potesse rimanere il piu ampio possibile e
affinchè i gruppi di lavoro non venissero inavvertitamente indirizzati verso determinate classificazioni/associazioni, di matrice italiana, riguardo a
questi luoghi.
Tijdens de tweede werkgroepbijeenkomst werd
hetzelfde gedaan voor de vlakken in het onderste
deel van het model: gebruikers, programma en
venue. Nu werd geanalyseerd voor welke gebruikersgroep(en) het gebouw werd herbestemd, met
welke functies en in welk concept dit zou kunnen
worden vormgegeven. Voor dit laatste is het
Engelse en neutrale begrip venue gehanteerd, om
het concept nog zo open mogelijk te houden en te
voorkomen dat de werkgroep onbedoeld gestuurd
werd door bestaande connotaties van Italiaanse
begrippen.
41
kick-off
T.1
T.2
T.3
T.4
L
progetto
U
O
G
O
O
M
I
E
C
M
F
I
O
I
R
D
I
E
A
percezione
dello
spettatore
M
R
M
A
F
I
R A
U
G
T
O
R
P
O
R
I
V
E
N
42
U
E
43
luo
g
eb
g
i
o
e
d
Luogo
Gebied
La ex manifattura tappeti Paracchi è situata all’interno di una vasta area, contrassegnata da un importante passato industriale, lungo le sponde del
fiume Dora. La Spina 3 (insieme alle Spine 1, 2 e
4) rappresenta uno dei luoghi ex industriali designati per la rivitalizzazione urbana e si trova in uno
stato di continua trasformazione e con progetti su
larga scala.
De voormalige tapijtfabriek Paracchi maakt deel uit
van een groter gebied gesitueerd langs de rivier
Dora, dat wordt gekenmerkt door een belangrijk
industrieel verleden. De Spina 3 (naast de Spina 1,
2 en 4) is een van de ex-industriële gebieden dat is
aangewezen voor stedelijke herwaardering en
bevindt zich in een stadium van continue transformatie met grootschalige projecten.
Polmone verde di tutta la Spina 3 è il Parco urbano
Dora, di recente realizzazione, che si estende
lungo le zone ex industriali. I vecchi capannoni
delle acciaierie Teksid hanno lasciato il posto ad
una porzione di esso, ad edifici residenziali e alla
chiesa del Santo Volto firmata dall’architetto Mario
Botta. Laddove un tempo c’era la fabbrica Michelin
troviamo una porzione di parco all’interno del quale
si erge, a testimonianza viva, la torre di raffreddamento. La stessa area ospita anche residenze
ed un centro commerciale. Anche l’area delle ex
Officine Savigliano ospita oggi uffici, negozi e
residenze.
Het nieuw aangelegde stedelijke Dora Park vormt
het groene hart van de Spina 3 en strekt zich uit
over verschillende deellocaties. De loodsen van de
staalfabriek Teksid hebben plaatsgemaakt voor het
park, woningen en de kerk Santo Volto van de
hand van architect Mario Botta. In het midden van
het park staat als een levende getuige de koeltoren
van de Michelin-fabriek die hier ooit stond. Daarnaast zijn op de ex-Michelin-locatie woningen en
een winkelcentrum verrezen. Ook de voormalige
werkplaatsen van Savigliano huisvesten tegenwoordig kantoren, een winkelgalerij en woningen.
Het deelgebied Paracchi, gelegen aan de grens
van Spina 3, wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van twee overgebleven fabrieken, waarvan er
een onlangs is geherkwalificeerd en getransformeerd in woningen en kantoren, terwijl de andere
in een staat van verval verkeert.
L’area Paracchi, invece, situata al confine della
Spina 3, è caratterizzata dalla presenza di due
stabilimenti rimanenti; uno recentementemente
riqualificato e trasformato in residenze ed uffici,
l’altro in disuso ed in stato di totale abbandono.
Bewoners van de Spina 3 beschouwen het gebied
onderdeel van een “moeizaam transitieproces”,
met een achterblijvend voorzieningenniveau en
sterke aanwezigheid van kleine criminaliteit, voornamelijk te wijten aan de stedelijke verloedering.
Bovendien is het een gebied dat wordt gekenmerkt
door de aanwezigheid van verschillende culturen,
religies en sociale klassen. De deellocatie Paracchi
vormt hierop geen uitzondering.
I residenti della Spina 3 considerano tutta l’area
come una porzione urbana di “difficile transizione”,
con servizi insufficienti ed una presenza forte di
microcriminalità dovuta soprattutto al degrado
urbano. Inoltre il territorio è caratterizzato dalla
compresenza di diverse culture, religioni e classi
sociali, e l’area Paracchi non fa eccezione.
44
45
Spina Centrale di Torino
Spina 4
ex area
SPINA 3
ex area
Teksid
Teksid
Spina 2
fiume d o
ex area
Paracchi
Spina 1
ex area
Savigliano
ra
torre di raffreddamento
Michelin
ex area
Michelin
SPINA 3
AS 3
ex edifici industriali o porzioni
voormalige industriële gebouwen of delen daarvan
edificio industriale_oggetto di studio
industrieel gebouw_studieobject
fiume dora
46
47
memo
g
e
h
eu
r
i
g
a
en
Memoria
Geheugen
La storia della Società Paracchi è una storia tutta
torinese. Fu fondata nel 1901 da Giovanni
Paracchi, che l’anno successivo fece costruire il
primo stabilimento tessile al numero civico 17 di
Via Pianezza. Giovanni Paracchi, provenendo da
una famiglia di tessitori, fu il primo in Italia ad avviare l’industria meccanica del tappeto. L’azienda
vanta sin dall’inizio della sua attività, il primato per
la fabbricazione dei tappeti Jacquard, Tournay e
Axminster. Al Cavalier Paracchi andò il merito di
aver saputo competere con i principali paesi produttori di tappeti, riuscendo ad aprire nuovi mercati
stranieri, tra cui quelli orientali riproponendone le
simbologie ed i loro famosi motivi. A dare sostegno
all’opera paterna fu anche il figlio Alfredo, che ha
contribuito negli anni successivi al consolidamento
dell’azienda.
Het verhaal van de onderneming Paracchi is een
echt Turijnse geschiedenis. Het bedrijf werd in
1901 opgericht door Giovanni Paracchi, die het
jaar daarop de eerste textielfabriek liet bouwen op
nummer 17 van de Via Pianezza. Giovanni
Paracchi, afkomstig uit een familie van wevers,
was de eerste in Italië die op mechanische wijze
tapijten produceerde en was marktleider in Italië
voor de vervaardiging in jacquard-, Doornikse en
Axminster-stijl. Door zich te inspireren op de
symboliek en motieven van de beroemde oosterse
tapijten, kon de geridderde Paracchi de concurrentie aan met de grote tapijten producerende landen
en boorde hij nieuwe buitenlandse markten aan,
waaronder de oosterse markt. Alfredo, zoon van
Giovanni, wist met zijn toetreding tot het bedrijf de
onderneming door de jaren heen te consolideren.
Simbolo storico e riconoscibile della Manifattura
Tappeti Paracchi è il Leone di Persia. Un leone che
con la zampa tiene una sciabola sul cui retro è raffigurato un sole sorgente. Dietro a tale marchio si
cela un significato di natura religiosa e astrologica
che rappresenterebbe il momento in cui il leone di
Persia, oggi Iran, porta la spada ad Alì, genero di
Maometto. Amante dello sport ed in particolare del
ciclismo, Giovanni Paracchi fonda nel 1927, nei
pressi dei suoi stabilimenti l’Associazione Sportiva
Paracchi, tutt’ora esistente, che ha partecipato con
i suoi ciclisti ad importanti gare ed eventi.
Het historische en herkenbare symbool van de
tapijtfabriek Paracchi is de Leeuw van Perzië: een
leeuw houdt met zijn poot een sabel vast en achter
hem afgebeeld een opkomende zon. Dit symbool
met een religieuze en een astrologische betekenis,
stelt het moment voor waarop de Leeuw van
Perzië, het huidige Iran, het zwaard overdraagt
aan Ali, de schoonzoon van de profeet
Mohammed. Als sportliefhebber, in het bijzonder
van wielrennen, richtte Giovanni Paracchi in 1927
in de nabijheid van zijn fabrieken de Associazione
Sportiva Paracchi op, die nog steeds bestaat, en
die met haar wielrenners heeft deelgenomen aan
belangrijke wedstrijden en evenementen.
La caratteristica peculiare dell’impresa è stata
quella di organizzarsi in modo da compiere tutto il
ciclo produttivo dei tappeti, partendo dalle materie
prime (lana, juta, altre fibre vegetali, etc.) e non
limitandosi alla sola tessitura. La qualità dell’azienda sia in termini di prodotto che di processo fecero
man mano innalzare la crescita produttiva con la
48
Het bijzondere karakter van de onderneming lag in
het feit dat deze zich niet beperkte tot alleen het
weven, maar dat de gehele productiecyclus van de
tapijten werd doorlopen, te beginnen met de grondstoffen (wol, jute en andere plantaardige vezels).
49
De kwaliteit van het bedrijf in termen van zowel
product- als procesontwikkeling deed geleidelijk de
productiviteit toenemen, wat resulteerde in de
bouw van meer panden om nieuwe machines te
kunnen huisvesten. Een daarvan is het gebouw
hier in kwestie, op de hoek van de Via Pianezza en
de Via Pessinetto. Dit gebouw was ontworpen om
een verticale productieketen te kunnen garanderen
die volledig op zichzelf stond. Allereerst vond op de
spinafdeling het kaarden, kammen, spinnen en
twijnen van wol en de verwerking van jute plaats.
Op de verfafdelingen werden vervolgens vezels,
garen en weefsels, maar ook tapijten in hun geheel
geverfd, en dan kwamen de weefafdelingen waar
verschillende weeftechnieken werden toegepast.
Ten slotte vond op de afwerkingsafdeling de
kwaliteitscontrole plaats.
conseguente costruzione di altri fabbricati per
ospitare nuovi macchinari. Uno di questi, che
prendiamo qui in esame, è quello limitrofo ad
angolo tra le Vie Pianezza e Pessinetto. Esso è
stato progettato per garantire l’autosufficienza del
ciclo produttivo, tramite una produzione a filiera in
verticale. Si partiva dunque dai reparti di filatura, in
cui venivano compiuti cicli di lavorazione di tipo
cardato, semi-pettinato, pettinato o jutiero; si
passava poi ai reparti di tintoria, con tinture in
fiocco, in filo, in pezza, in capo; si passava poi ai
reparti di tessitura in cui venivano utilizzate diverse
tecniche; infine si giungeva al reparto di finissaggio, per il controllo della qualità.
La società conosce così anni di vero e proprio
splendore con commesse per vetture ferroviarie,
per le compagnie di navigazione, per alberghi, per
l’industria automobilistica e per quella militare,
diventando nota sia in Europa che oltre. Le sue
fabbriche arriveranno a toccare il numero di 2000
dipendenti. Negli anni Quaranta del XX secolo,
invece, l’attivtà produttiva viene ridotta a seguito
dei bombardamenti e dei conseguenti incendi
subiti durante la Seconda Guerra Mondiale. Negli
anni Cinquanta, con la ricostruzione delle fabbriche
danneggiate e la costruzione di nuovi stabilimenti,
la produzione riprende rigogliosa con vendite su
tutti i maggiori mercati internazionali. Dagli anni
Ottanta in poi, invece, con la liberalizzazione delle
importazioni, la concorrenza da parte di aziende
straniere e le continue lotte operaie, inizia un
ridimensionamento del ciclo produttivo (eliminazione di filature e tintorie). Infine, con l’ulteriore
globalizzazione dei mercati, la crisi si inasprisce e
porta alla cessazione delle attività produttive nei
fabbricati di Via Pianezza a Torino. Nel 2001 l’attività, ormai totalmente ridimensionata, viene
trasferita a Ciriè.
Het bedrijf kende zo jaren van glorie met orders
voor treinwagons, schepen, hotels en de auto- en
militaire industrie, bekend in zowel Europa als ver
daarbuiten. Met 2000 arbeidskrachten bereikte het
aantal werknemers een piek. Tijdens de Tweede
Wereldoorlog liep de productiviteit terug door bombardementen en de daaruit voortvloeiende brandschade. Met de heropbouw van de beschadigde
fabrieken en de bouw van nieuwe fabrieken in de
jaren vijftig, werd de productie succesvol hervat
met verkopen op alle belangrijke internationale
markten. Echter, met de liberalisering van de invoer, de concurrentie van buitenlandse bedrijven
en voortdurende arbeidsprotesten vanaf de jaren
tachtig, trad de afslanking van de productiecyclus
in (de stopzetting van het spinnen en het verven).
Ten slotte escaleerde de crisis met de verdere
globalisering van de markten, wat leidde tot de
beëindiging van alle productieactiviteit aan de Via
Pianezza. In 2001 werd het bedrijf in gereduceerde
vorm overgebracht naar Ciriè.
50
51
52
53
54
55
e
g
d
i
f
i
c
i
o
ebouw
Edificio
Gebouw
L’edificio in esame, collocato all’interno dell’ex area
produttiva Paracchi (p. 46), si trova ad angolo tra la
Via Pianezza e la Via Pessinetto e versa in stato di
totale abbandono. Progettato dall’architetto
Giuseppe Bergagna nel 1925 (anno della presentazione del Permesso per Costruire, secondo le
fonti archivistiche), l’edificio presenta una forma
planimetrica ad “L” le cui maniche fanno da perimetro ad un area interna coperta a shed. Il complesso consta di quattro piani fuori terra, ognuno
dei quali ospitava determinate fasi di lavorazione
con cicli produttivi autosufficienti. Il progetto originario prevedeva due ingressi: uno posizionato su
Via Pianezza e l’altro ad angolo tra le due vie;
l’ingresso realizzato e tutt’ora visibile è invece su
Via Pessinetto.
Het gebouw in kwestie, gelegen in het voormalige
deelgebied Paracchi (zie p. 46), grenzend aan de
hoek van de Via Pianezza en de Via Pessinetto,
verkeert in een totale staat van verval. Het werd
ontworpen door architect Giuseppe Bergagna in
1925 (het jaar van de bouwaanvraag volgens de
archiefstukken), met een L-vormige plattegerond,
waarvan de vleugels de omtrek vormen van een
binnengebied dat is overdekt met sheddaken. Het
complex bestaat uit vier bovengrondse bouwlagen,
waarvan elk een bepaalde, op zichzelf staande,
productiefase huisvestte. Het oorspronkelijke ontwerp voorzag in twee ingangen: de ene gesitueerd
aan de Via Pianezza en de andere op de hoek van
de twee straten; de gerealiseerde ingang die tot op
heden zichtbaar is, bevindt zich echter in de Via
Pessinetto.
Il pianoterra era adibito al lavaggio delle lane e alla
preparazione delle materie prime. Erano presenti
macchinari per la lavorazione di tappeti di notevoli
dimensioni e peso. I piani superiori ospitavano la
produzione dei tappeti in rayon, venduti principalmente come copritavolo o preghiere e destinati ai
mercati orientali. Venivano qui utilizzati telai leggeri
e di dimensioni ridotte. Infine, il piano sottotetto era
utilizzato come sala di finissaggio.
De begane grond werd gebruikt voor het wassen
van wol en de bewerking van grondstoffen. Hier
stonden grote en zware machines. De daarboven
gelegen verdiepingen huisvestten de productie van
tapijten in viscose, die voornamelijk werden verkocht als tafelkleden of als gebedskleden, bestemd
voor de Oosterse markt. Hier werden kleinere en
lichtere weefgetouwen gebruikt. Ten slotte bevond
zich op de zolderverdieping de afdeling voor de
afwerking.
Per quanto riguarda l’aspetto strutturale, l’edificio è
costituito da una maglia di pilastri in calcestruzzo
armato con interasse di sette metri; ciò ha garantito una distribuzione interna molto libera e atta a
garantire lo spazio necessario per i macchinari e
per la lavorazione ad essi collegata. L’aspetto distributivo è gestito da un corpo scala ed un montacarichi che servono tutti e quattro i piani.
56
De constructie van het gebouw bestaat uit een
netwerk van pilaren in gewapend beton met een
onderlinge afstand van zeven meter; dit maakt een
vrije interne organisatie van ruimtes mogelijk,
waarmee de benodigde ruimte voor de machines
en de bewerkingsprocessen werd gewaarborgd.
De distributie verloopt via een trappenhuis en een
goederenlift die alle vier de bouwlagen aandoet.
57
Ciò che rende caratteristico e suggestivo l’edificio
sono indubbiamente i due prospetti principali, che
richiamano aspetti architettonici neoclassici. Le
facciate, intonacate, sono scandite da moduli di
finestrature ed ornamenti che si ripetono per tutto il
perimetro, in modo simmetrico. Essi sono costituiti,
al piano terreno, da un rivestimento in bugnato
intervallato da finestre rettangolari e culminanti con
una piattabanda. I piani intermedi presentano
finestre ad arco ribassato, intervallate da paraste
con annesso capitello. L’ultimo piano presenta
doppie finestre affiancate, centrate ed allineate con
quelle dei piani sottostanti.
Het zijn zonder twijfel de twee belangrijkste aanzichten, met verwijzingen naar neoklassieke architectonische elementen, die het gebouw karakteristiek en interessant maken. De gepleisterde gevels
worden gekenmerkt door modulen van ramen en
ornamenten die zich langs beide straatzijden op
symmetrische wijze herhalen. Op de begane grond
wordt een natuurstenen bekleding afgewisseld
door rechthoekige ramen die worden overspannen
door een hanenkam. De tussenliggende verdiepingen zijn voorzien van verlaagde boogvensters,
onderbroken door pilasters met kapitelen. De bovenste verdieping is voorzien van gecentreerde
dubbele ramen naast elkaar; hun horizontale verdeling is afgestemd op de onderliggende verdiepingen.
La facciata di testata, interna a Pianezza, presenta
un dipinto che è stato il risultato di un iniziativa dal
nome Murarte, con l’intento di riqualificare le aree
dismesse di Torino tramite “attacchi d’arte”. La
copertura, a doppia falda, realizzata in amianto,
ospita una serie di lucernari ed un abbaino. Questo
faceva si che il piano sottotetto potesse ricevere
luce sufficiente per la lavorazione interna.
ex
manifattura
tappeti
Paracchi
n e zz a
Op de eerste drie bouwlagen bevinden zich
toiletten voor werknemers, terwijl op de bovenste
verdieping langs de Via Pianezza een dakterras
aanwezig was, dat later door een plat dak werd
gesloten.
V i a Pi a
Sono presenti fino al terzo piano fuori terra i bagni
per i dipendenti, mentre all’ultimo piano lungo la
Via Pianezza era presente una terrazza scoperta,
successivamente chiusa da una copertura piana.
V ia P e ssin
De kopgevel aan de binnenzijde van de Via
Pianezza toont een schildering die het resultaat is
van een initiatief onder de naam Murarte, dat ten
doel heeft om vervallen bedrijfsterreinen te herwaarderen door middel van kunst. In het zadeldak,
dat asbest bevat, bevindt zich een serie dakramen
en een dakkapel. Dat zorgde ervoor dat de zolderverdieping voldoende licht was voor de werkzaamheden die daar plaatsvonden.
Oggi l’ex manifattura versa in uno stato di degrado
e abbandono, con segni tangibili di usura del
tempo, attacco di agenti atmosferici, presenza di
acqua stagnante e totale assenza di manutenzione. Inoltre urge il problema del manto di copertura
in eternit.
Vandaag de dag bevindt de voormalige fabriek zich
in een staat van verval en verwaarlozing, met tastbare tekenen van slijttage, atmosferische invloeden, stilstaand water en een totaal gebrek aan
onderhoud. Daarnaast dringt het probleem van
asbest in de dakbedekking zich op.
58
59
e tto
0
1
pianta piano terreno
pianta piano primo
2
3
pianta piano secondo
pianta piano terzo
prospetto Via Pianezza
prospetto Via Pessinetto
60
61
kick-off
T.1
T.2
T.3
T.4
L
progetto
U
O
G
O
O
M
I
E
C
M
F
I
O
I
R
D
I
E
A
percezione
dello
spettatore
M
R
M
A
F
I
R A
U
G
T
O
R
P
O
R
I
V
E
N
62
U
E
63
f
g
r
eb
u
r
i
to
u
i
64
k
r
e
r
i
s
Fruitori
Gebruikers
Dall’analisi effettuata sulla parte superiore del
modello operativo, che possiamo definire come lo
stato di fatto, si è giunti a definire per quale tipo di
fruitori si doveva destinare il nuovo complesso
trasformato. Il risultato è stato quello di creare un
luogo di aggregazione, di cultura, di lavoro, di
informazione e di supporto al cittadino, che fosse il
più possibile accessibile a tutti, visto l’area caratterizzata dalla compresenza di diverse culture,
religioni e classi sociali.
Op basis van de analyse van het bovenste deel
van het werkmodel, in feite een analyse van de
bestaande toestand, is bepaald voor welk type
gebruikers het getransformeerde complex zou
moeten worden bestemd. Dit heeft geresulteerd in
de creatie van een plek voor ontmoeting, cultuur
en werk, en een informatie- en steunpunt voor
burgers. De plek moet gemakkelijk toegankelijk zijn
voor alle bewoners van het gebied, waar verschillende culturen, religies en sociale klassen naast
elkaar leven.
Si è pensato, allora, di rivolgere l’attenzione ai
possibili fruitori normalmente emarginati dal mondo
della cultura, ai residenti multietnici e di religione
diversa, ai bambini, alle famiglie, ai giovani, agli
anziani, ma anche a studenti e professionisti del
mondo dello spettacolo, agli artisti ed infine ai turisti che si recano per interesse nelle zone industriali
trasformate.
Er is dus besloten om de aandacht te richten op
mogelijke gebruikers die vrijwel uitgesloten zijn van
de wereld van cultuur, bewoners van verschillende
etnische en religieuze achtergond, kinderen,
gezinnen, jongeren en ouderen, maar ook op
studenten en professionals uit de theaterwereld en
kunstenaars, en ten slotte op toeristen die uit
interesse de getransformeerde industriële
gebieden bezoeken.
L’intento è stato anche quello di non pensare solo
ad un luogo-contenitore in grado di offrire non solo
servizi ai fruitori, in base alle diverse esigenze, ma
che potesse anche permettere loro di diventare gli
attori principali, creando loro stessi attività e svilupparle insieme. I fruitori diventano quindi i dipendenti di una nuova fabbrica: la fabbrica culturale.
Daarnaast bestond de intentie om niet alleen een
verzamelgebouw te realiseren met de juiste
voorzieningen voor een aanbodgerichte werkwijze,
maar dat deze plek de gebruikers ook in staat zou
stellen om zelf de hoofdrolspelers te worden in het
creëren en samen ontwikkelen van eigen activiteiten. De gebruikers worden dus werknemers van
een nieuwe fabriek: een cultuurfabriek.
65
p
r
o
g
r
amma
p
r
o
g
r
amma
66
Programma
Programma
Il programma distributivo concepito, da destinare
alle tipologie di fruitori individuati dall’analisi, è
stato suddiviso per macrocategorie di funzioni
tematiche. Sono stati pensati spazi flessibili capaci
di ospitare attività permanenti e temporanee in
base alle esigenze dei fruitori.
Het ontwikkelde programma richt zich op de
geïdentificeerde groepen gebruikers en is onderverdeeld in thematische clusters van functies. Er
zijn flexibele ruimtes nodig die geschikt zijn voor
vaste en tijdelijke activiteiten, afhankelijk van de
behoeften van de gebruikers.
area Teatro / spettacolo
- spazio per rappresentazioni
- sala conferenze / auditorium
- camerini / sale prova
- foresteria per artisti in residenza e non
- laboratorio artisti
- aree co-working / uffici
theater / voorstellingen
- ruimte voor voorstellingen
- conferentieruimte / auditorium
- kleedkamers / repetitieruimtes
- verblijf voor gastkunstenaars
- atelier
- flexibele werkplekken / kantoren
area didattica
- biblioteca / spazio dibattito
- aule didattiche
- laboratorio didattico
didactische ruimten
- bibliotheek / debatruimte
- klaslokalen
- werkplaats
Area museale / aree espositive
- ecomuseo / bookshop Paracchi
- ecomuseo dell’industria torinese
- esposizioni / mostre temporanee
museum- en expositieruimte
- ecomuseum / boekwinkel Paracchi
- industrieel ecomuseum Turijn
- expositieruimte / tijdelijke tentoonstellingen
Area conviviale / mercatale
- foyer / giardino d’inverno / mercato a km0
- cineforum
ontmoetingsruimte / markt
- foyer / wintertuin / markt met lokale producten
- cine-forum
Area servizi
- biglietteria / infodesk / guardaroba
- sportelli di ascolto e assistenza
- mensa / lounge bar / caffetteria
- servizi igienici
diensten / voorzieningen
- kaartverkoop / informatiebalie / garderobe
- informatieloket / steunloket voor bewoners
- kantine / lounge bar / café
- toiletten
67
v
enue
Venue
Venue
La proposta progettuale dal titolo La Filiera
Paracchi: fabbrica del tessuto sociale urbano, prevede la creazione di un luogo versatile promuovente attività di carattere culturale e sociale, accessibile a tutti senza alcuna distinzione di ceto sociale,
culturale e/o religioso.
Het ontwikkelde ontwerpvoorstel getiteld De
Paracchi Keten: Fabriek van sociaal en stedelijk
weefsel, voorziet in een veelzijdige plek voor activiteiten van culturele en sociale aard, toegankelijk
voor iedereen, zonder onderscheid van sociale,
culturele en/of religieuze achtergrond.
Il concetto prevede di trasformare la ex fabbrica di
tappeti in una vera e propria fabbrica culturale; un
centro che fa della cultura l’elemento attivo di sviluppo sociale capace di promuovere il contatto tra
le diverse culture della zona. La Filiera Paracchi
vuole essere un nodo capace di offrire servizi e
attività assenti o non direttamente accessibili dai
residenti stessi insieme a programmi educativi ed
informativi di svilippo culturale per il borgo stesso.
Het concept beoogt een ware transformatie van
een tapijtfabriek naar een cultuurfabriek; een centrum waar cultuur het instrument vormt voor sociale ontwikkeling en waar het contact tussen de verschillende culturen in het gebied wordt bevorderd.
De Paracchi Keten wil een knooppunt zijn dat
opleidings- en voorlichtingsactiviteiten binnen de
wijk zelf ontwikkelt en in staat is om voorzieningen
en activiteiten aan te bieden die op dit moment
afwezig of slecht toegankelijk voor bewoners zijn.
Si tratta di servizi sociali come ad esempio sportelli
d’ascolto, aiuto psicologico, servizi per artisti e per
liberi professionisti come laboratori, aree espositive, aree co-working e servizi per il pubblico come
teatro, museo e luoghi d’incontro e relax.
Het gaat daarbij om sociale voorzieningen zoals
een informatieloket en psychologische hulp;
voorzieningen voor kunstenaars en zelfstandige
beroepsbeoefenaars zoals werkplaatsen, expositieruimte en flexibele werkplekken; en voorzieningen voor bezoekers, waaronder een theater,
een museum en ruimtes voor ontmoeting en ontspanning.
Sia il pubblico che i professionisti hanno libertà di
accesso a questa fabbrica e possono usufruire dei
diversi servizi offerti e possono svolgere le
molteplici attività che si intercorrono durante l’arco
della giornata. Inoltre è previsto proprio il sodalizio
pubblico-professionisti all’interno di attività didattiche, creative o atte, ad esempio, alla realizzazione
stessa di uno spettacolo teatrale. Questo sistema
dovrebbe far sì che un gruppo più ampio possibile
di pubblico si avvicini al mondo culturale.
68
Zowel het publiek als beroepsbeoefenaars hebben
toegang tot de fabriek en kunnen gebruikmaken
van de verschillende voorzieningen en deelnemen
aan de verschillende activiteiten die gedurende de
dag worden aangeboden. Bovendien wordt voorzien in een samenwerking tussen het publiek en
professionals in educatieve en creatieve activiteiten en activiteiten als het maken van een theatervoorstelling. Op deze wijze wordt getracht een zo
breed mogelijke publieksgroep dichter bij de
wereld van cultuur te brengen.
69
c
i
o
L
disposto ad angoLo e con il retro aggettante su una piazza
stato di abbandono
di una certa identità storica, architettonica, distributiva e materica
forma ad L con sheds nel cortile interno
tetto a faLde
ampie Vetrate e Lucernari / Luce naturaLe
pLuripiano a diVerse aLtezze
“buone” prospettiVe interne
ampi spazi Liberi
ripartizione funzionaLe
ciminiera in mattoni antistante l`edificio
u
o
g
o
i o
r
i f
o
i c
m
e
d
i a
percezione
dello
spettatore
u
m
r a
r
m
a
f
g
i t
z
o
n
e
m
o
r
i
o
p r
g
e
r
n
a
u
e
m
m
a
possibiLmente aperto 7 giorni su 7 e a tutte Le ore : campus
area teatro / spettacoLo
-spazio per rappresentazioni (fisso/flessibile/demontabile/spostabile...)
-saLa conferenze/auditorium
-Laboratorio teatrale volto alla creazione e alla realizzazione di spettacoli locali
e/o provenienti da diverse culture [non tipicamente europee]
-Laboratorio tessiLe/moda/costumi x teatro/interior design
-bottega (aspiranti attori, aspiranti artisti, scenografi)
-scuoLa di teatro per varie fasce d’età
-scuoLa di circo
-saLe proVe e camerini
area didattica
-bibLioteca con settore specializzato per il teatro
-corsi di Lingua itaLiana e straniere (arabe e orientali)
-corsi di storia deL teatro italiano e straniero (arabo e orientale)
-workshops [attività polivalente per il pubblico e soprattutto x bambini]
area museaLe / aree espositiVe
-memoria deL Luogo: sia come industria di tappetti che come torino città
industriale[paracchi, savigliano...]
-ecomuseo del tappeto: rapporto tra occidente e oriente/esportazione tappeti
-area interattiVa e non statica collegata ai laboratori con tematiche diVerse
-esposizioni / mostre temporanee
area conViViaLe
-giardino d’inVerno come spazio di aggregazione e per il confronto culturale
-cineforum
-zone LaVoro-coworking-studio condivise x designers, grafici, architetti, artisti
area commerciaLe
-mercato aLimentare a km0 e con prodotti tipici multietnici
-commercianti/piccoLi imprenditori/startups
area serVizi
-edificio ben raggiungibiLe ed accessibiLe dai fruitori
-saLa conferenze
-indoor sport/centro benessere
-punto informazione di ascoLto e informazione ai residenti {per famigLie
(straniere) e anziani/per mamme su pediatria/aiuto psicologico/aiuto giuridico/
aiuto burocratico}
-spazi di preghiera per le diverse religioni
-spazi mensa/Lounge bar/ristorante(a tema)
-residenze per aristi e compagnie di teatro
r
u
i
t
o
a
r
e
n
u
0
planimetria generale_lotto paracchi
T.4
progetto
|
pianta piano terreno_scala 1:200
Visueel overzicht voor de start van het ontwerp
1/2
i
vista d`angolo_ex manifattura paracchi
Het visueel overzicht voor de start van het ontwerp toont
alle geanalyseerde onderdelen die deel uitmaken van het
werkmodel in samenhang met het gebouw. Alle uit de
voorgaande werkgroepbijeenkomsten voortgekomen
observaties en ideeën worden nu nader op het gebouw
geprojecteerd, en vormen zo het analytisch kader voor
het ontwerp.
pianta piano primo-secondo_scala 1:200
e
La fiLiera umana
3
fiLi - rete - trama - tessuto
iL fiLo e` iL tempo deLLa giornata
tappeto VoLante
tappeto - trama - fiLo: La fabbrica che unifica Le Varie reaLta`
manifattura paracchi: La fucina cuLturaLe deLL`industria e deL teatro torinese
L`arte per insegnare, per curare, per ricordare
spettacoLo deLLe cuLture: cuLtura e confronto
fare cuLtura
fabbrica deLLo stiLe teatraLe
70
T.3
La tavola di inizio progetto mette in relazione tutti gli
elementi d’analisi, costituenti il modello operativo, con
l’edificio in esame. Come in un sistema a cascata, tutte le
osservazioni e le idee scaturite dai “tavoli di lavoro”
precedenti vengono proiettate sull’edificio, fornendo Il
quadro analitico di riferimento al progetto.
centro poLifunzionaLe per Le arti appLicato aL settore teatraLe, spettacoLo,
comunicazione, grafica e design e centro di incontro, scambio e integrazione.
La fiLiera paracchi: fabbrica deL tessuto sociaLe urbano
T.2
Tavola di inizio progetto
Via pessinetto
abitanti quartiere, deLLa città e deLL intorno (area metropoLitana)
muLtietnici e di diVersa reLigione
diVerse fasce d´età
diVerse cLassi sociaLi
escLusi daL mondo deLLa cuLtura
attenzione aLLa disabiLità fisiche e non
professionisti mondo spettacoLo, moda (recupero attiVità tessiLe)
studenti (+ fasce età)
gestione priVata e associatiVa, conVenzioni
orari di apertura al pubblico e ai fruitori:
-turisti che si recano per interesse di zone industriali: giorno/sera
-anziani: giorno/sera
-gioVani: giorno/sera
-bambini: giorno
-famigLie: giorno
-artisti: giorno/sera/notte
V
T.1
a
L’edificio dovrebbe ricordare tramite elementi specifici:
-‘richiamo aL tappeto’
-‘richiamo aLLa produzione’
tappeti
-‘appesi’ nel foyer
-Visti in nuova formula
-nastri proiettabili
tener ViVa La memoria non solo della paracchi in quanto manifattura tessile ma anche richiami alle fabbriche della zona
->nella distribuzione spaziale esterna/interna e nella struttura muraria bisognerebbe
mantenere l’identità di allora (sobria, senza sovrastrutture o orpelli).
inserimento di un eco-museo storico-didattico che porti i fruitori a conoscenza di
quell’età industriale e specificamente della paracchi:
-storia fabbrica industriale vissuta e vicende
-storia dopo lavoro
-macchinari recuperati
-tappeti e/o disegni [disegno mosaici come allora e fabbricazione di pezzi di tap
peto con macchinari dell’epoca]
ciminiera eletta come simboLo della nuova paracchi,
-> La paracchi si trasforma da ‘fabbrica produttiva’ a ‘fabbrica culturale’ e la
ciminiera diviene un faro, una luce che ‘pulsa’ nel quartiere
aLLuVione [rapporto con il fiume dora]
-fine della storia delle fabbriche
abbandono forzato
f
i
o
/
r
r
o
o
p
g
zona periferica con “scarsi” servizi
zona ex-industriaLe in rapida trasformazione
zona diVersificata negli abitanti
zona daLL`identità industriaLe sempre eVidente (simboli riconoscibili_ciminiere_facciate…)
fiume dora <-> legame con ex manifattura paracchi
Luogo che si presta ad una “catena di funzioni”
e
partecipato
o
m
L
V
workshop
u
za
i
Via pianez
f
a
nezz
i
ia
Via p
d
m
trasformare L`archeoLogia industriaLe dismessa
in Luogo per Lo spettacoLo
attraVerso La
partecipazione integrata
kick-off
e
vista dalla piazza_ex manifattura paracchi
pianta piano terzo_scala 1:200
71
72
73
INGRESSO
CUCINA
ZONA CONVIVIALE
CUCINA
LOUNGE bAR/
CAFFETTERIA
MENSA
ECOMUSEO
PARACCHI
FOYER PUbbLICO
GIARDINO
VANO D`INVERNO/
SCALE/
AREA MERCATO KM 0
ASCENSORE
PEDIATRA/
AREA MERCATO
KM 0
PSICOLOGO
SERVIZI
IGIENICI
b
VANO
LOCALE SCALE/
TECNICO
ASCENSORE
DEPOSITO
0 0
FOYER PUbbLICO
GIARDINO D`INVERNO/
SPORTELLI
D`ASCOLTO
GUARDARObA
bIGLIETTERIA
SPAZIO
DIATTESA/
INFODESK
bACHECA DI
qUARTIERE
SPORTELLI
b
INGRESSO
ZONA CONVIVIALE
ANFITEATRO/
CINEFORUM
MACCHINARIO
PARACCHI
LOUNGE bAR/
MACCHINARIO
CAFFETTERIA
PARACCHI
MENSA
PEDIATRA/
PSICOLOGO
kick-off
PIAZZA ADIbITA A PARCHEGGIO
INGRESSO
ECOMUSEO
TEATRO
PARACCHI
SERVIZI
IGIENICI
CAMERINI
ARTISTI
P.INTERRATO
VANO
LOCALEPLATEA/
SCALE/
TECNICO
SPAZIOASCENSORE
VERSATILE
ANFITEATRO/
CINEFORUM
EDIFICIO
ESISTENTE
b
INGRESSO
CARICO/
SCARICO
CAMION
EV. USCITA
TEATRO
CAMERINI
ARTISTI
P.INTERRATO
PALCO
EDIFICIO
ESISTENTE
b
LAbORATORIO
ARTISTI
1 1
SPAZI DI
SPAZI DI
CO-WORKING
CO-WORKING
UFFICI
DIREZIONALI
ECOMUSEO
EDIFICIO
ESISTENTE
INGRESSO PARACCHI
CARICO/
SCARICO
CAMION
D
DEPOSITO
EDIFICIO LAbORATORIO
ESISTENTE
ARTISTI
VANO
SCALE/
ASCENSORE
PLATEA/
INGRESSO
TEATRO PALCO SPAZIO VERSATILE
EV. USCITA
TEATRO
INGRESSO
PARACCHI
EDIFICIO
ESISTENTE
VANO
SCALE/
ASCENSORE
I
S
T
R
I
bD
UI
EDIFICIO
ESISTENTE
VANO
SCALE/
ASCENSORE
SZ
TI
bAR PARACCHI
VANO
PLATEASCALE/
ZONA CONVIVIALE
SERVIZI
IGIENICI
PALCOPLATEA
SNACK
ASCENSORE
bAR
EDIFICIO
ESISTENTE
A
bE
U.
ZV
IO OL
P
A
R
A
C
C
H
I
P
A
R
A
C
C
H
I
PALCO
ZONA CONVIVIALE
IN
M
U
S
E
O
UFFICI
DIREZIONALI
VANO
SCALE/
SNACKECOMUSEO
ASCENSORE
O
R
M
U
S
E
O
EDIFICIO
ESISTENTE
SERVIZI
IGIENICI
INGRESSO
PARACCHI
A
NU
EM . E V T O R
LI
UC
MA
E
T
R
I
C
2 2
AULE
DIDATTICHE
AULE
DIDATTICHE
LAbORATORI
DIDATTICI
LAbORATORI
DIDATTICI
partecipato
WORKSHOP
partecipato
WORKSHOP
bIbLIOTECA
SPAZIO DIbATTITO
VANO
SCALE/ SNACK
ASCENSORE bAR ECOMUSEO
PARACCHI
ZONA CONVIVIALE
SERVIZI
IGIENICI
T.3
T.4
progetto
Tavola delle funzioni
T
E
A
T
R
O
Dopo il terzo ‘‘tavolo di lavoro’’, sulla base delle prime
proposte progettuali, è stata sviluppata la tavola delle
funzioni. Questa tavola rappresenta lo stato metaprogettuale dell’edificio in cui si vede come il programma
distributivo, suddiviso per clusters di funzioni, si articoli su
tutti i livelli dell’edificio esistente. Utilizzando il concetto di
Filiera in verticale, caratterizzante la Ex Manifattura, le
nuove funzioni occupano gli spazi rigenerati e/o creano
nuovi spazi, per rispondere alle esigenze scaturite
dall’analisi sul modello operativo. A questo livello, si può
dire che il progetto, dal punto di vista distributivo e volumetrico, è compiuto. Tre sono gli elementi caratterizzanti
l’intero complesso: il Museo, il Giardino d’Inverno ed il
Teatro.
T
E
A
T
R
O
Il MUSEO PARACCHI, il TEATROIl ed
MUSEO
il GIARDINO
PARACCHI,
D’INVERNO
il TEATROsono
ed ilgliGIARDINO
elementi D’INVERNO
caratterizzanti
sono
di gli
questo
elementi
progetto
caratterizzanti
di riqua- di questo progetto di riqualificazione dell’ex Manifatturalificazione
Paracchi.dell’ex
Elementi
Manifattura
di memoria,
Paracchi.
rilancio Elementi
culturaledilocale,
memoria,
ma soprattutto
rilancio culturale
di ritrovo
locale,
e di ma soprattutto di ritrovo e di
condivisione.
condivisione.
ECOMUSEO
PARACCHI
T.2
A
pianta piano primo_scala 1:200
pianta piano primo_scala 1:200
pianta piano terreno_scala 1:200
pianta piano terreno_scala 1:200
bIbLIOTECA
SPAZIO DIbATTITO
T.1
A
GUARDARObA
bIGLIETTERIA
INFODESK
D`ASCOLTO
TRASFORMARE L`ARCHEOLOGIA
INDUSTRIALE DISMESSA
SPAZIO DIATTESA/
IN LUOGO PER LO SPETTACOLO
bACHECA DI
qUARTIERE
ATTRAVERSO LA
PARTECIPAZIONE INTEGRATA
TRASFORMARE L`ARCHEOLOGIA INDUSTRIALE DISMESSA
IN LUOGO PER LO SPETTACOLO
ATTRAVERSO LA
PARTECIPAZIONE INTEGRATA
PIAZZA ADIbITA A PARCHEGGIO
A
VANO
SCALE/
ASCENSORE
VANO
SCALE/ SNACK
ASCENSORE bAR
ZONA CONVIVIALE
SERVIZI
IGIENICI
EDIFICIO
ESISTENTE
EDIFICIO
ESISTENTE
VANO
SCALE/
ASCENSORE
EDIFICIO
ESISTENTE
ESPOSIZIONI/
MOSTRE
TEMPORANEE
ESPOSIZIONI/
MOSTRE
TEMPORANEE
ECOMUSEO
DELL` INDUSTRIA
TORINESE
ECOMUSEO
DELL` INDUSTRIA
TORINESE
ECOMUSEO
PARACCHI
EDIFICIO
ESISTENTE
SNACK VANO
bAR SCALE/
ASCENSORE
SERVIZI
IGIENICI
3 3
ECOMUSEO
bOOKSHOP
PARACCHI
PARACCHI
EDIFICIO
ESISTENTE
VANO
SCALE/
ASCENSORE
VANO
SNACK
SALA
PROVA
bAR SCALE/
ARTISTI/SOCI
E ASCENSORE
SPOGLIATOI
SOCI
SERVIZI
IGIENICI
EDIFICIO
ESISTENTE
VANO
SCALE/
ASCENSORE
|
SALA PROVA
ARTISTI/SOCI
FORESTERIA
E
bOOKSHOP
SPOGLIATOI
PARACCHI
SOCI
FORESTERIA
EDIFICIO
ESISTENTE
EDIFICIO
ESISTENTE
pianta piano terzo_scala 1:200
pianta piano terzo_scala 1:200
pianta piano secondo_scala pianta
1:200 piano secondo_scala 1:200
P
R
O
GP
RR
AO
MG
MR
AA
.M
DM
AREA TEATRO / SPETTACOLO
AREA TEATRO / SPETTACOLO
-SPAZIO PER RAPPRESENTAZIONI
-SPAZIO PER RAPPRESENTAZIONI
-SALA CONFERENZE / AUDITORIUM
-SALA CONFERENZE / AUDITORIUM
-CAMERINI / SALE PROVE (scuola di teatro, scuola di-CAMERINI
circo, yoga, /taiSALE
chi) PROVE (scuola di teatro, scuola di circo, yoga, tai chi)
-FORESTERIA (per artisti in residence, compagnie di teatro)
-FORESTERIA (per artisti in residence, compagnie di teatro)
-LAbORATORIO ARTISTI
-LAbORATORIO ARTISTI
teatrale (volto alla creazione e alla realizzazione di spettacoli
teatrale
locali(volto
e/o provenienti
alla creazione
da ediverse
alla realizzazione
culture nonditipicamente
spettacoli locali
europee]
e/o provenienti da diverse culture non tipicamente europee]
tessile (moda/costumi x teatro/interior design)
tessile (moda/costumi x teatro/interior design)
bottega (aspiranti attori, aspiranti artisti, scenografi) bottega (aspiranti attori, aspiranti artisti, scenografi)
-SPAZI PER CO-WORKING (per designers, grafici, architetti,
-SPAZI artisti)
PER CO-WORKING
/ UFFICI DIREZIONALI
(per designers, grafici, architetti, artisti) / UFFICI DIREZIONALI
prospetto Via Pianezza_scalaprospetto
1:200
Via Pianezza_scala 1:200
Overzicht vlekkenplan
GIARDINO D’INVERNO GIARDINO D’INVERNO
prospetto Via Pessinetto_scalaprospetto
1:200 Via Pessinetto_scala 1:200
AREA DIDATTICA
AREA DIDATTICA
-bIbLIOTECA/SPAZIO DIbATTITO
-bIbLIOTECA/SPAZIO DIbATTITO
storia del
teatro italiano(corsi
e straniero
di lingua
arabe
italiana
e orientali)
e straniere / storia del teatro italiano e straniero arabe e orientali)
-AULE DIDATTICHE (corsi di lingua italiana e straniere /-AULE
DIDATTICHE
-LAbORATORIO DIDATTICO [attività polivalente per-LAbORATORIO
il pubblico e soprattutto
DIDATTICO
x bambini][attività polivalente per il pubblico e soprattutto x bambini]
AREA MUSEALE / AREE ESPOSITIVE
AREA MUSEALE / AREE ESPOSITIVE
-ECOMUSEO e AREA ESPOSITIVA PARACCHI -ECOMUSEO
/ bOOKSHOPe AREA ESPOSITIVA PARACCHI / bOOKSHOP
-ECOMUSEO DELL’INDUSTRIA TORINESE
-ECOMUSEO DELL’INDUSTRIA TORINESE
-ESPOSIZIONI / MOSTRE TEMPORANEE
-ESPOSIZIONI / MOSTRE TEMPORANEE
AREA CONVIVIALE /COMMERCIALE
AREA CONVIVIALE /COMMERCIALE
-FOYER / GIARDINO D’INVERNO (come spazio di-FOYER
/ GIARDINO
D’INVERNO
aggregazione
e per il confronto
culturale)(come spazio di aggregazione e per il confronto culturale)
-MERCATO ALIMENTARE a km0 (e con prodotti tipici
-MERCATO
multietnici) ALIMENTARE a km0 (e con prodotti tipici multietnici)
-ANFITEATRO / CINEFORUM
-ANFITEATRO / CINEFORUM
AREA SERVIZI
AREA SERVIZI
-bIGLIETTERIA/INFODESK / GUARDARObA -bIGLIETTERIA/INFODESK / GUARDARObA
-SPORTELLI DI INFORMAZIONE e DI ASCOLTO -SPORTELLI
ai residenti DI INFORMAZIONE e DI ASCOLTO ai residenti
-PEDIATRA / PSICOLOGO per residenti
-PEDIATRA / PSICOLOGO per residenti
-MENSA/LOUNGE bAR/CAFFETTERIA/SNACK bAR
-MENSA/LOUNGE bAR/CAFFETTERIA/SNACK bAR
-SERVIZI IGIENICI
-SERVIZI IGIENICI
I A
S .
T D
R I
I S
b T
U R
T I
I b
V U
O T
I
V
O
Na de derde werkgroepbijeenkomst is op basis van de
eerste ontwerpvoorstellen het overzicht met een vlekkenplan ontwikkeld. Dit overzicht geeft het ontwerp op metaniveau weer en laat zien hoe het programma, uitgesplitst
naar clusters van functies, is verdeeld over alle niveaus
van het bestaande gebouw. Met behulp van het concept
van de verticale productieketen, zo kenmerkend voor de
voormalige tapijtfabriek, nemen de nieuwe functies de
aangepaste en/of nieuwe ruimtes in, beantwoordend aan
de uit de analyse van het werkmodel voortvloeiende
behoeften. In deze fase bevat het ontwerp de organisatie
van functies en de afbakening van volumes. Drie elementen karakteriseren het complex: het Museum, de
Wintertuin en het Theater.
sezione-prospetto bb_scala 1:200
sezione-prospetto bb_scala 1:200
sezione-prospetto AA_scala 1:200
sezione-prospetto AA_scala 1:200
74
75
kick-off
T.1
T.2
p
T.3
r
T.4
o
progetto
g
etto
ontwe
r
p
ba
r
u
iale
c
o
to s
u
s
tes
l
e
ca d
i
r
b
fa b
no
Progetto
Ontwerp
Il progetto di rifunzionalizzazione dell’exmanifattura Paracchi si articola all’interno di tutto il
perimetro costruito, definito dall’edificio stesso e
dalla parte retrostante coperta a sheds. All’interno
dell’edificio sono stati studiati spazi atti ad ospitare
gruppi di attività per diversi tipi di fruitori che possono permeare l’edificio nello stesso momento. Ciò
è stato possibile grazie all’impianto strutturale e
alla configurazione degli spazi che ha permesso
una buona versatilità e flessibilità di azione.
Ciascun gruppo di attività, suddivise per “clusters”,
si snoda su tutti i piani dell’edificio esistente, lungo
le sue maniche. Questo concetto richiama la filiera:
principio di lavorazione in verticale, suddiviso per
piani, dell’ex fabbrica di tappeti Paracchi.
Het herbestemmingsontwerp voor de leegstaande
tapijtfabriek Paracchi beslaat de hele omtrek van
het gebouw zelf en van het achterliggende deel dat
overdekt is met sheddaken. Binnen het gebouw
zijn ruimtes bedacht die activiteitenclusters voor
verschillende gebruikersgroepen tegelijkertijd
kunnen accommoderen. Dit is mogelijk dankzij het
constructiesysteem en de configuratie van de
ruimtes die veelzijdige en flexibele gebruiksmogelijkheden toestaan. Elke groep van activiteiten,
onderverdeeld in clusters, slingert zich langs de
vleugels over alle verdiepingen van het bestaande
gebouw. Dit concept refereert aan de verticale
productieketen van de voormalige tapijtfabriek
Paracchi, die was verdeeld over de verdiepingen.
La parte d’angolo, destinata al Museo Paracchi,
svolge il ruolo di “cerniera” tra le due suddette
maniche. Il museo, ripetendosi su ogni piano, crea
una sorta di torre della memoria che accompagna
sempre il visitatore lungo il suo percorso. Inoltre
ripropone il ciclo produttivo della Manifattura
Paracchi, ricreando l’esperienza sensoriale della
produzione attraverso innovativi strumenti multimediali e contatti diretti con i metodi ed i prodotti della
lavorazione ed ospita la collezione della famiglia
Paracchi che consta di foto storiche, macchinari
d’epoca, etc.
De hoek, bestemd voor het Paracchi Museum,
vervult de rol van een ‘scharnier’ tussen de twee
vleugels. Het museum, dat zich uitstrekt over alle
verdiepingen, vormt een soort toren van het
geheugen die de bezoeker steeds langs de route
begeleidt. Ook refereert het museum aan de
productiecyclus van de Paracchi-fabriek door de
zintuiglijke ervaring van de productie opnieuw tot
leven te brengen met behulp van innovatieve
multimediale middelen en door productie en
producten tactiel waarneembaar te maken.
Daarnaast wordt hier de collectie van de familie
Paracchi ondergebracht, wartoe onder meer
historische foto’s en machines behoren.
All’esterno, l’intervento non prevede nuovi elementi
o rimaneggiature per quanto concerne i prospetti
principali lungo Via Pianezza e Via Pessinetto. Si è
cercato, da questo punto di vista, di conservare, il
più possibile, l’identità storica e materiale di tali
facciate.
In het exterieur voorziet de ingreep niet in nieuwe
elementen of aanpassingen voor de belangrijkste
aanzichten langs de Via Pianezza en de Via
Pessinetto. In dit opzicht is er getracht om de
historische en materiële identiteit van deze gevels
zo veel mogelijk te behouden. Aan de achterzijde
van de Via Pessinetto daarentegen, toont het
Nella parte interna di Via Pessinetto, invece,
76
77
l’edificio presenta due nuovi volumi di progetto: il
Giardino d’Inverno ed il Teatro Paracchi, che con le
loro forme e materiali attribuiti marcano e caratterizzano architettonicamente tutto il nuovo complesso Paracchi.
gebouw twee nieuw ontworpen volumes: de
Wintertuin en het Paracchi Theater, die in hun
vorm en materiaalgebruik het nieuwe Paracchicomplex architectonisch gezien markeren en
karakteriseren.
Il Giardino d’Inverno prende il posto della zona
retrostante coperta a sheds, rievocandola nella
forma, ma reinterpretandola in chiave contemporanea tramite l’utilizzo di acciaio e vetro. è
un’agorà permeabile dal pubblico con funzione di
ritrovo, di ristoro e di attività polivalenti durante
tutto l’arco della giornata. Il Giardino è concepito
come uno spazio trasparente e leggero che fa da
filtro tra il borgo e l’edificio.
De Wintertuin neemt de plaats in van het achterliggende gedeelte sheddaken. Zijn vorm verwijst
naar de loodsen, maar die zijn door het gebruik
van staal en glas op een eigentijdse manier geherinterpreteerd. Deze tuin is een voor het publiek
toegankelijke agora met een ontmoetingsfunctie,
horeca en activiteiten van velerlei aard op verschillende momenten van de dag. De tuin, die een filter
vormt tussen de wijk en het gebouw, is geconcipieerd als een transparante en lichte ruimte.
Il Teatro è l’elemento chiave del rilancio socioculturale della zona. Un teatro contemporaneo, dal
carattere industriale, che vuole ospitare eventi di
danza e prosa sperimentali, spettacoli di compagnie amatoriali locali e attività circensi. Un teatro
dalla pretesa di voler essere accessibile a tutti,
soprattutto agli emarginati della cultura. è un
volume più introverso, costituito prevalentemente
da un unico materiale, quale l’acciaio Corten, che
si concede, in modo discreto, nella facciata lato
giardino costituita da lamelle metalliche orientabili
che si aprono e chiudono elettronicamente.
retrostante, destinata a parcheggio, eventi e/o
attività della Filiera Paracchi tramite la tecnica del
projection mapping.
glazen panelen, die met behulp van een
videomapping-techniek evenementen en/of
activiteiten van De Paracchi Keten communiceert
richting het aangrenzende parkeerplein.
Il progetto si tinge infine anche di valenza simbolica e commemorativa nella caratterizzazione
della ciminiera: il simbolo della nuova fabbrica. La
sua presenza austera, proprio in mezzo alla piazza
retrostante destinata a parcheggio, funge da
elemento di richiamo tra il nuovo polo culturale ed
il tessuto urbano circostante.
Het project zal ten slotte ook gekleurd worden door
de symbolische en herdenkingswaarde van de
schoorsteen: het symbool van de nieuwe fabriek.
Zijn sobere aanwezigheid, in het midden van het
achtergelegen parkeerplein, fungeert als een
verbindend element tussen het nieuwe culturele
centrum en het omringende stedelijke weefsel.
Het theater is het sleutelelement in de sociaalculturele revitalisering van het gebied. Het eigentijdse theater met een industrieel karakter
accommodeert experimentele dans- en toneelvoorstellingen, optredens van lokale amateurgezelschappen en circusactiviteiten. Dit theater wil
voor iedereen toegankelijk zijn, met name voor van
cultuur uitgesloten groepen. Dit volume is meer
introvert, hoofdzakelijk bestaand uit een enkel
materiaal, namelijk cortenstaal, dat aan de tuinkant
op subtiele wijze onderbroken wordt door
elektronisch bedienbare metalen zonwering.
Sullo stesso prospetto si erige il corpo scala che,
seguito nello sviluppo in altezza dall’avvitarsi di
una spirale metallica, comunica con la ciminiera
esistente. Sul prospetto anteriore, invece, il volume
del teatro lascia il posto alla facciata originale
dell’edificio, svettando poi, arretrato su di essa per
ospitare la foresteria.
Aan deze zijde bevindt zich ook het trappenhuis
waaromheen zich een metalen spiraal omhoog
slingert die refereert aan de bestaande schoorsteen van de fabriek. Aan de voorzijde daarentegen trekt het volume van het theater zich terug
achter de oorspronkelijke gevel, terwijl het gastenverblijf erboven uitsteekt.
Inoltre, una struttura a pannelli di vetro,
giustapposta alla facciata di testata della manica
con dipinto murario, comunica alla piazza
Op de kopgevel met de muurschildering bevindt
zich een constructie van naast elkaar geplaatste
78
79
Museo Paracchi | Paracchi Museum
Giardino d’Inverno | Wintertuin
Teatro Paracchi | Paracchi Theater
ss
ine
tto
Pe
Via
Prospetto piazza retro | Aanzicht plein achter Via Pessinetto
Vi
a
spunto progettuale:
referentie:
80
schede perforate del telaio Jacquard
riprese nel progetto in forma di pannelli
in acciaio Corten, perforati, per il
portone d’ingresso e per il corpo scala
del teatro
|
ponskaarten van jacquardweefgetouw
hernomen in het ontwerp in de vorm
van geperforeerde panelen in
cortenstaal, voor de deur van de entree
en het trappenhuis van het theater
Prospetto | Aanzicht Via Pessinetto
81
Pi
a
zz
an
e
1
2
3
4
5
6
7
8
9
nuovo corpo di distribuzione_scala e
ascensore
locale tecnico
camerini artisti e corpi scala per accesso al
palco
cucina
mensa / ristorante / tavola calda
pediatra / psicologo
sportelli d’ascolto / informazione / aiuto ai
residenti
Museo Paracchi
locale tecnico
1
nieuw distributielichaam_trappenhuis en lift
2
technische ruimte
3
artiestenkleedkamers en trappen naar het podium
4
keuken
5
kantine / restaurant / cafetaria
6
praktijkruimte kinderarts / psycholoog
7
informatieloket / steunloket voor bewoners
8Paracchi Museum
9
technische ruimte
10
11
12
13
14
15
16
17
18 ingresso principale / zona d’attesa /
guardaroba
Teatro Paracchi
area manovra camion carico / scarico con
ingressi diretti al teatro
servizi igienici
biglietteria / info desk
zona flessibile adibita a mercato km 0
foyer / Giardino d’Inverno
cineforum
macchinario storico Paracchi
10
hoofdingang / wachtruimte / garderobe
11Paracchi Theater
12
ruimte voor laden en lossen vrachtwagen met directe toegang tot het theater
13
toiletten
14
kaartverkoop / informatiebalie
15
flexibel gebied gebruikt als markt met
lokale producten
16
foyer / Wintertuin
17
cine-forum
18
historische Paracchi-machine
4
18
5
16
15
6
1
8
3
15
13
7
2
17
14
13
11
9
12
10
-1 -2.6 m
edifici esistenti / bestaande bebouwing
82
0 0.15 m
edifici esistenti / bestaande bebouwing
83
19
20
21
22
23
24
25
deposito
laboratorio artisti
spazi di co-working
uffici direzionali
Museo Paracchi
servizi igienici
punto bar
19
opslagruimte
20
atelier
21
flexibele werkplekken
22
directiekantoren
23Paracchi Museum
24
toiletten
25
bar
26
27
28
29 30 biblioteca storico-culturale
aule didattiche / laboratori didattici
Museo Paracchi
servizi igienici
punto bar
26
cultuurhistorische bibliotheek
27
klaslokalen / werkplaatsen
28Paracchi Museum
29
toiletten
30
bar
19
26
20
21
27
22
23
24
1 +5.2 m
28
25
29
edifici esistenti / bestaande bebouwing
84
2 +10.4 m
30
edifici esistenti / bestaande bebouwing
85
31
32
33
34
sale esposizioni mostre temporanee e
museo dell’industria Torinese
Museo Paracchi
servizi igienici
museum store
31
expositieruimte tijdelijke tentoonstellingen
en industrieel museum Turijn
32Paracchi Museum
33
toiletten
34
museumwinkel
35
36
37
sale prova / yoga / tai chi
spogliatoi / bagno
foresteria per artisti in residenza e/o in
visita
35
36
37
repetitieruimtes / yoga / tai chi
kleedruimte / toilet
verblijf voor gastkunstenaars
31
36
35
32
33
3 +14.8 m
37
34
edifici esistenti / bestaande bebouwing
86
4 +20.8 m
edifici esistenti / bestaande bebouwing
87
-museo paracchiSottogruppo Museo | Subgroep Museum
Arianna Cantele, Nadia Carnevaletti
Consulenza | Advies
Michele Paracchi
Il Museo Paracchi vuole riproporre, ricreando
l’esperienza della produzione attraverso innovativi
strumenti multimediali e contatti diretti con i metodi
ed i prodotti della lavorazione, il ciclo produttivo
multipiano della manifattura Paracchi.
Met behulp van innovatieve multimediale middelen
en door productie en producten tactiel waarneembaar te maken, wil het Paracchi Museum de
verticale productiecyclus van de Paracchi-fabriek
opnieuw tot leven brengen.
PIANO TERRA: LA FAMIGLIA PARACCHI, GLI
STABILIMENTI E LE ATTIVITà SOCioASSISTENZIALI.
Le foto storiche della famiglia e brevi episodi della
vita produttiva della fabbrica permettono di raccontare la storia della famiglia Paracchi e l’evolversi
degli stabilimenti produttivi di loro proprietà. Sulla
parete adiacente agli sportelli d’ascolto trovano
posto, invece, le foto che testimoniano lo sviluppo
delle opere assistenziali agli operai, l’assistenza
all’infanzia e le Colonie Alpine e Marine, il Dopolavoro Aziendale e lo Sport Club Paracchi. Al centro della sala si trovano tre totem con immagini
delle principali fasi della produzione. Essi hanno la
funzione di invogliare il visitatore a scoprire il
museo ai piani superiori.
begane grond: De familie paracchi, de
fabrieken en de sociale
activiteiteiten.
Historische familiefoto’s en korte verhalen over de
productie in de fabriek vertellen de geschiedenis
van de familie Paracchi en de ontwikkeling van
haar fabrieken. Aan de wand grenzend aan het
steunloket voor bewoners, hangen foto’s die de
ontwikkeling tonen van de sociale activiteiten voor
de werknemers, de ondersteuning van de arbeidersjeugd, de vakantiekampen in de Alpen en aan
zee, de vrijetijdsactiviteiten en de Sport Club
Paracchi. In het midden van de hal staan drie
zuilen met afbeeldingen van de belangrijkste productiefasen. Deze zijn bedoeld om de bezoeker
aan te moedigen om het museum op de daarboven
gelegen verdiepingen nader te ontdekken.
PIANO PRIMO: LA FILATURA E LA TINTURA.
In questo piano vengono presentate due fasi della
lavorazione: la filatura e la tintura. Al centro della
sala si trova una “camera sensoriale” in grado di
far rivivere l’esperienza di queste due fasi della
lavorazione delle materie prime attraverso
immagini, video, odori e rumori. Il percorso sul
piano, una volta usciti dalla camera sensoriale, ci
eerste verdieping: het spinnen en
het verven.
Op deze verdieping worden twee productiefasen
gertoond: het spinnen en het verven. In het midden
van de zaal bevindt zich een “zintuiglijke kamer”
die de bezoeker de ervaring van deze twee fasen
van de verwerking van grondstoffen laat
88
herbeleven door middel van beelden, video, geuren en geluiden. Na het verlaten van de zintuiglijke
kamer wordt de route vervolgd langs de buitenwanden van de kamer, waar meer te ontdekken
valt over het spinnen en verven aan de hand van
tekst en historisch beeld.
fa scoprire, sulle pareti esterne della camera, le
tecnologie di queste lavorazioni attraverso testi ed
immagini storiche.
PIANO SECONDO: IL DISEGNO E LA
TESSITURA.
Esattamente come al primo piano, una camera
sensoriale permette la scoperta percettiva di altre
due fasi della lavorazione: il disegno e la tessitura,
due momenti produttivi in forte correlazione. Sulle
pareti esterne della camera sensoriale sono sempre riportati testi ed immagini che spiegano le varie
tecnologie utilizzate in queste due fasi della lavorazione. Esternamente è possibile ammirare i disegni
originali dei tappeti Paracchi da quelli più classici
fino a quelli con un design più moderno, oltre che
l’esposizione di telai originali. A fianco è possibile,
tramite due tavoli di lavoro tematici, provare a
giocare con i disegni e la tessitura dei tappeti.
tweede verdieping: het ontwerp en
het weven.
Net als op de eerste verdieping ervaart de bezoeker in een zintuiglijke kamer twee andere fasen
van het proces die in sterke mate met elkaar verbonden zijn: het ontwerp en het weven. Op de
buitenwanden van de zintuiglijke kamer vinden we
opnieuw afbeeldingen en de teksten die de
verschillende technieken van deze twee productiestadia uitleggen. In de zaal zijn verder originele
ontwerpen van Paracchi-tapijten te bewonderen,
van de meest klassieke tot modernere, en worden
originele weefgetouwen tentoongesteld. Aan twee
thematische werktafels is het mogelijk om te
experimenteren met de tekeningen en het weven
van tapijten.
PIANO TERZO: IL FINISSAGGIO E IL
PRODOTTO FINITO.
Qui una camera sensoriale permette la scoperta
percettiva dell’ultima fase di lavorazione: il finissaggio ed il prodotto finito. Esternamente è
possibile, sempre tramite un tavolo di lavoro, effettuare i tagli tipici della lavorazione del finissaggio.
Inoltre si può ammirare, anche grazie a delle
sedute, non solo alcuni prodotti realizzati dalla
manifattura Paracchi, ma anche un “collage” di
fotografie delle opere realizzate dai visitatori del
museo stesso. In prossimità delle porte di collegamento con la restante parte del museo viene raccontata la relazione tra la manifattura Paracchi e
l’industria torinese dell’epoca.
derde verdieping: DE afwerking en
het eindproduct.
De zintuiglijke kamer is ditmaal ingericht met de
laatste fase van het proces: de afwerking en het
eindproduct. Aan een werktafel buiten de kamer is
het mogelijk om de typische sneden van de afwerking te maken. Daarnaast kunnen eindproducten
van de Paracchi-fabriek en een fotocollage van de
door museumbezoekers gerealiseerde producten
worden bewonderd. Bij de doorgang naar het
overige deel van het museum wordt de relatie
tussen de Paracchi-fabriek en de toenmalige
industrie in Turijn in beeld gebracht.
89
3
2
1
1: totem esplicatvi dei vari piani museo
2: foto storiche di archivio Paracchi
3: punto informazione area Paracchi
2
|
1: informatiezuilen met korte aanduiding van de verschillende museumverdiepingen
2: historische foto’s Paracchi-archief
3: informatiepunt deelgebied Paracchi
0
90
5
10
91
8
7
4: camera sensoriale
5: disegni / fotografie / pannelli esplicativi
6: tavoli di lavoro_tessitura (workshop)
7: esposizione macchinari Paracchi
8: tavolo di lavoro_disegno (workshop)
4
6
|
4: zintuiglijke kamer
5: tekeningen / foto’s / verklarende panelen
6: werktafels_weven (workshop)
7: expositie Paracchi-machines
8: werktafels_ontwerp (workshop)
5
0
92
5
10
93
-giardino d’invernoSottogruppo Giardino d’Inverno | Subgroep Wintertuin
Irene Giai Via, Andrea Quarati
De Wintertuin ligt ingesloten tussen de twee vleugels van de Paracchi-fabriek, in het binnengebied
dat op dit moment ingenomen wordt door de
loodsen met een sterk industrieel karakter. In het
ontwerp is ervoor gekozen om deze ruimte met
een eigentijds architectonisch idioom en eigentijdse materialen volledig te herinterpreteren in een
enscenering van een grote glazen kas een grote
ruimte met een regelmatige plattegrond die
volledig bekleed is door een transparante overkapping.
Il volume occupato dal Giardino d’Inverno si trova
racchiuso tra le due maniche dell’edificio Paracchi,
in un ampio spazio attualmente rivestito a shed,
dal forte carattere industriale. L’intervento ha voluto
reinterpretare completamente questo spazio con
un progetto dal lessico e dai materiali contemporanei, proponendo come scenario una grande
serra vetrata, ossia un grande spazio regolare
rivestito interamente da una copertura trasparente.
Il volume progettato si compone principalmente di
due zone funzionali differenti. La prima è una
grande piazza centrale, caratterizzata da sedute
fisse nella zona attorno al grande telaio Jacquard
di proprietà Paracchi, provvista anche di un piccolo
cineforum, uno spazio per incontri, proiezioni e
dibattiti a carattere cittadino, con sedute rimovibili e
smontabili. La configurazione della “piazza urbana”
consente di utilizzare la stessa come foyer del
teatro, accogliendo gli spettatori in un suggestivo
giardino d’inverno, in cui dominano gli arredi dal
sapore industriale, nei materiali del ferro e del legno, oltre al grande e storico macchinario, emblema dell’antica storia della vecchia città industriale.
Het ontworpen volume bestaat hoofdzakelijk uit
twee functionele zones. De eerste is een groot
centraal plein met vaste zitplekken in de ruimte
rondom het grote jacquardweefgetouw, uit het bezit
van van Paracchi. Verder is het plein uitgerust met
een klein cine-forum met verwijderbare en demontabele zitplaatsen, waar bijeenkomsten, filmvertoningen en debat kunnen plaatsvinden. De inrichtig
van dit “stedelijke plein” maakt het mogelijk om
deze tevens als foyer van het theater te gebruiken,
waarbij het publiek uitgenodigd wordt in een suggestieve wintertuin, waar naast het enorme historische weefgetouw dat symbool staat voor de
geschiedenis van de oude industriële stad, een
industriële inrichting met ijzer en hout domineert.
A completare l’atmosfera, le vetrate illuminate del
prospetto volutamente creato nelle sue linee al fine
di evocare gli shed originari, e la copertura dalla
caratteristica forma strombata, convogliano gli
spettatori all’interno fino al volume vero e proprio
del teatro. Le pareti laterali, ricoperte di
sheddaken oproept en van de overkapping met zijn
kenmerkende schuine lijnen. Deze leiden het
publiek verder naar binnen, naar het werkelijke
volume van het theater. De groene zijwanden
creëren twee verticale tuinen die worden voorzien
van regenwater. Samen met een geluidsabsorberend substraat, dempen de planten het geluid in de
grote ruimte.
vegetazione, danno origine a due giardini verticali,
alimentati dalle acque piovane, dove le piante ed il
substrato utilizzato, con proprietà fonoassorbenti,
sono in grado di attutire i rumori prodotti dal grande
ambiente.
La seconda zona è un filtro interposto tra il grande
volume del teatro ed il giardino. Essa si presta a
diversi usi e, durante le ore diurne, può accogliere
un mercato a km 0, vendita e promozione di prodotti biologici e multietnici, con la possibilità di
cambiare la sua configurazione secondo le necessità grazie all’arredo e alle scaffalature smontabili.
De tweede zone is een overgangsgebied tussen
het grote volume van het theater en de tuin. Deze
zone leent zich voor flexibel gebruik en is dankzij
demontabel meubilair en stellingen overdag geschikt voor een markt met lokale producten en de
verkoop en promotie van biologische en multietnische producten.
Dal punto di vista tecnologico, essendo il Giardino
d’Inverno una vera e propria serra vetrata, il problema relativo alla dispersione di calore interno
viene risolto grazie all’utilizzo di lastre basso emissive o di vetri tripli, che permettono il raggiungimento di bassi valori di trasmittanza termica. Per le
superfici vetrate sia della copertura che della
facciata si è utilizzato il vetro elettrocromico che
permette la regolazione di rilevanti caratteristiche
ottico-energetiche, quali la trasmissione luminosa e
il fattore solare. Il sistema di controllo delle prestazioni delle vetrate prevede l’applicazione di una
corrente continua, a bassa tensione, agli strati di
ossidi metallici che ricoprono la lastra di vetro e
può avvenire sia manualmente che automaticamente. La ventilazione degli ambienti interni e lo
smaltimento dell’aria surriscaldata avviene invece
attraverso sistemi di automazione, moduli apribili
motorizzati in grado di regolare l’afflusso di aria
all’interno dello spazio e smaltire l’eventuale
presenza di fumo.
Het technologische probleem van warmteafgifte
naar de binnenruimte – de Wintertuin is immers
een echt glazen kas – wordt tegengegaan door het
gebruik van lage-emissieglas of driedubbel glas,
waardoor de thermische transmissiewaarden laag
blijven. Voor de glazen oppervlakken van de gevel
en de overkapping wordt elektrochroom glas
toegepast waarmee relevante optische en energetische eigenschappen, waaronder de lichttransmissie en zontoetredingsfactor, gereguleerd kunnen
worden. De handmatige en automatische bediening van de werking van het glas voorziet in de
toepassing van een lage gelijkspanning in de lagen
van metaaloxiden die de glasplaat bedekken. De
luchtverversing in de binnenruimte en de afvoer
van te warme lucht, vindt plaats door middel van
geautomatiseerde installaties: gemotoriseerd te
openen modulen die in staat zijn om de instroom
van lucht naar de binnenruimte te regelen en de
mogelijke aanwezigheid van rook af te voeren.
De sfeer wordt nog eens versterkt door de aangelichte glazen vliesgevel waarvan het lijnenspel bewust de ervaring van de oorspronkelijke
94
95
2
1
B
3
A
4
0
96
5
1: telaio Jacquard originale Paracchi
2: cineforum
3: foyer / luogo conviviale
4: mercato a km 0 flessibile
4
10
97
1: origineel jacquardweefgetouw van Paracchi
2: cine-forum
3: foyer / verblijfsruimte
4: flexibele markt met lokale producten
A
B
98
99
-teatro paracchiSottogruppo Teatro | Subgroep Theater
Rosaria Contino, Giovanni Galuppi, Andrea Zagoner
Consulenza | Advies
Claudio Cantele
Il Teatro Paracchi è stato posizionato lungo la
manica di Via Pessinetto, di cui ne mantiene la
caratteristica facciata originaria per tutta la lunghezza della sala adibita a teatro. Questo spazio
può essere considerato un moderno “black box”
che contiene tutto l’impianto fisso e mobile del
teatro dal carattere fortemente industriale. La torre
scenica inoltre è sormontata da un ulteriore piano
adibito a foresteria e a sale, che svetta dalla facciata originaria, strutturalmente sostenuto da una
struttura a telaio autoportante che fa in modo di
non gravare su di essa. Al piano interrato, invece,
sono inseriti i camerini per gli artisti dai quali si
accede al piano palco tramite due scale laterali.
Het Paracchi Theater is in de lengterichting van de
vleugel aan de Via Pessinetto gepositioneerd,
waarbij de oorspronkelijke karakteristieke gevel
van de fabriek over de gehele lengte tot onderdeel
van de zaal is gemaakt. Deze zaal is in feite een
moderne “black box” voorzien van vaste en mobiele theatertechniek, met een industrieel karakter. De
toneeltoren is daarnaast opgetopt met een extra
verdieping met gastenverblijf en repetitieruimtes
die boven de oorspronkelijke gevel uitsteekt, daarbij steunend op een zelfdragende frameconstructie
zodat de bestaande gevel niet wordt belast. In het
souterrain zijn de artiestenkleedkamers gesitueerd
vanwaaruit de toneelvloer te bereiken is via twee
trappen aan weerszijden.
La sala teatro è concepita come luogo estremamente flessibile, in grado di ospitare eventi teatrali,
musicali e culturali di vario genere e, all’occorrenza, poter diventare un luogo di aggregazione
per le attività e le iniziative dei cittadini che abitano
il quartiere. Potrà essere configurato come un
teatro tradizionale, dotato di una platea da circa
200 posti a sedere, di una quarta parete che cela
un palcoscenico modulare ad altezza variabile,
permettendo anche la rappresentazione a livello
terra, il tutto sovrastato da un piano grigliato per la
movimentazione delle scene. Liberando lo spazio
teatro dalla tribuna, dal boccascena e dal palco,
resta una sala dalle funzionalità eclettiche, che
potrebbe ospitare un evento culturale o una festa
di quartiere.
De flexibele theaterzaal is geschikt voor podiumkunstvoorstellingen en culturele evenementen van
verschillende aard, evenals voor andere activiteiten en initiatieven van bewoners uit de wijk. De
zaal kan worden gebruikt in een traditionele opstelling, uitgerust met een modulaire tribune met bijna
200 zitplaatsen, een vierde wand en een in hoogte
verstelbaar modulair podium, waardoor ook vlakkevloervoorstellingen mogelijk zijn, met daarboven
een grid ten behoeve van de theatertechniek.
Wanneer de theaterruimte vrij wordt gemaakt van
de tribune, het voortoneel en het podium, ontstaat
een ruimte met verschillende mogelijkheden, van
het accommoderen van een cultureel evenement
tot het geven van een buurtfeest. Er wordt
100
bijzondere aandacht besteed aan de akoestiek van
de ruimte, zodanig dat deze aan verschillende
soorten voorstellingen kan worden aangepast. Ook
worden de akoestische eigenschappen van het
meubilair, de bekledingen, zoals de verduisterende rolgordijnen voor de vensters die uitkijken op
de Via Pessinetto, en vooral de materialen van de
zitplaatsen van de tribune beoordeeld. Daarnaast
wordt getracht om het gebruik van hout te bevorderen voor de vloeren en de structurele elementen
van het grid. Om een flexibele opstelling van regie,
licht, geluid en video mogelijk te maken, al naar
gelang de benodigdheden van de voorstellingen,
worden meerdere elektrische putten met aansluitpunten voorbereid. In de opstelling met de tribune
voor het podium wordt de regie geplaatst op het
niveau van de laatste rij zitplaatsen.
Particolare attenzione verrà data all’acustica della
sala, tale da renderla adattabile alle varie forme di
spettacolo. Analogamente verranno valutate le
caratteristiche acustiche degli arredi, dei rivestimenti, come i tendaggi oscuranti per le finestre che
danno su via Pessinetto ed in particolare i materiali
delle poltrone della tribuna. Si cercherà, inoltre, di
privilegiare l’utilizzo del legno per le pavimentazioni
e per gli elementi strutturali del piano grigliato. La
regia, luci-suono e video, dovrà consentire una
grande flessibilità di posizionamento in base alle
necessità degli eventi da rappresentare. A tale
scopo verranno predisposti pozzetti dotati ciascuno delle prese di alimentazione. Nella configurazione con la tribuna aperta fronte palco, la regia
verrà posizionata a livello dell’ultima fila di sedute.
Il Teatro Paracchi viene inaugurato, simbolicamente, con lo spettacolo Memoriale. Questo
adattamento a teatro del romanzo di Volponi
(Garzanti, 1962) tratta la storia di Albino Saluggia,
un reduce della Seconda Guerra Mondiale che
viene assunto in una grande fabbrica del Nord.
Saluggia è un uomo paranoico ed affetto da manie
di persecuzione ma allo stesso tempo riesce a
cogliere l’essenza della realtà: la direzione della
fabbrica si preoccupa del benessere dei propri
operai, ma allo stesso tempo li imprigiona in un
sistema di produzione che li aliena e trasforma in
pure appendici delle macchine. L’oppressione della
fabbrica da lui percepita esiste davvero, nascosta
dietro una facciata razionale e democratica. Il
progetto della scenografia: fredda, cupa e spoglia
e con la presenza fissa di una ciminiera, rappresenta proprio lo stato d’animo del protagonista e
l’ambiente industriale a cui il romanzo fa riferimento.
Het Paracchi Theater wordt symbolisch geopend
met de voorstelling Memoriale. De bewerking van
de roman van Volponi (Garzanti, 1962) vertelt het
verhaal van Albino Saluggia, een veteraan die na
de Tweede Wereldoorlog in een grote fabriek in
Noord-Italië gaat werken. Saluggia is duidelijk
paranoïde en lijdt aan waanideeën, maar toont
tegelijkertijd de essentie van de werkelijkheid: de
onderdrukking van de fabriek die hij ervaart is
reëel, verscholen achter een rookgordijn van regels en procedures. De donkere enscenering
refereert aan de gemoedstoestand van de hoofdrolspeler, daarnaast verwijzen de karakteristieke
schoorsteen en het minimale, koude ontwerp aan
de industriële omgeving waarin het verhaal zich
afspeelt. Bovendien toont de bewerking de actualiteit van de thematiek. De directie van de fabriek
draagt ongetwijfeld zorg voor het welzijn van haar
werknemers, maar tegelijkertijd worden werknemers gevangen gehouden in een productiesysteem dat hen van zichzelf vervreemdt en reduceert tot een verlengstuk van machines.
101
6
5
7
8
9-11m
2
3
4
14 m
1
8
7
Dati tecnici del Teatro:
Technische gegevens van het Theater:
0
Palcoscenico con elementi modulari
Larghezza: 14m; Profondità: 11m
Altezza dal piano platea: variabile da 0,2m a 1m
Larghezza Boccascena: 14m
Altezza Boccascena: 7m
Sipario: manuale
Podium met modulaire elementen
Breedte: 14m; Diepte: 11m
Hoogte t.o.v. zaalniveau: variërend van 0,2m tot
1m
Breedte toneelopening: 14m
Hoogte toneelopening: 7m
Gordijn: handmatig
Spazio scenico con scena a livello platea:
Larghezza: 17,50m; Profondità: 11,50m
Toneelruimte met vloer op zaalniveau:
Breedte: 17,50m; Diepte: 11,50m
Piano Grigliato:
Altezza dal piano platea: 17m
Grid:
Hoogte vanaf de zaalvloer: 17m
Camerini interrati: configurazione variabile
102
Kleedkamers souterrain: flexibele opstelling
5
10
1: ingresso teatro
2: regia a quota +3m
3: platea retrattile e modulare; capienza sino a 199
posti
4: palcoscenico modulare e flessibile con altezza
variabile
5: ingresso da corpo scala
6: uscita di sicurezza
7: scala di collegamento con camerini interrati
8: ingressi esterni per carico / scarico camion
direttamente su palcoscenico
103
1: entree theater
2: regie op 3m hoogte
3: modulaire mobiele telescopische tribune;
capaciteit tot 199 zitplaatsen
4: flexibel en in hoogte verstelbaar modulair
podium
5: entree vanuit trappenhuis
6: nooduitgang
7: trap naar kleedkamers in souterrain
8: externe toegang voor laden en lossen
vrachtwagen met directe toegang tot het podium
questa sera
ore 21:00
TEATRO PARACCHI
Paolo VOLPONI
Memoriale
104
105
Michele Paracchi, proprietario Azienda
Paracchi
Michele Paracchi, eigenaar Paracchi-fabriek
Geboren in Turijn op 4 oktober 1940.
Nato a Torino il 4 Ottobre 1940.
In 1958 behaalde hij het beroepsdiploma in
textielindustrie en chemische textielkleuring aan
het Textielinstituut Guarrella in Turijn Daaropvolgend volgde hij een studie in industriële bedrijfsvoering.
Si diploma all’Istituto Tessile Guarrella di Torino,
nel 1958, come perito industriale tessile e chimico
tintore. Successivamente intraprende gli studi in
Corsi di Amministrazione Industriale.
A settembre del1958 inizia l’attività lavorativa
nell’azienda di famiglia, La Manifattura Paracchi,
raggiungendo prima il grado di Responsabile
dell’area tecnica e successivamente di tutta
l’azienda.
In september 1958 trad hij toe tot het familiebedrijf,
de onderneming Paracchi, waar hij eerst de functie
van manager van de technische afdeling bekleedde en later algemene directeur werd.
partecipanti
deelnemers
106
107
Rosaria Contino, architetto
Rosaria Contino, architect
Andrea Zagoner, architetto
Andrea Zagoner, architect
Laurea in Architettura presso il Politecnico di Torino
con una tesi in scenografia dal titolo “La quarta
dimensione: la concezione kafkiana del tempo nel
novecento, un contributo progettuale, allestimento
del dramma di Franz Kafka – Il Processo” conseguita nel settembre del 2006 con relatore prof.
Sergio Santiano.
Studeerde in 2006 af in Architectuur aan de
Politecnico di Torino met een scriptie op het gebied
van scenografie getiteld “De vierde dimensie: Het
kafkaiaanse concept van tijd in de twintigste eeuw,
een scenografisch ontwerp voor Franz Kafka’s
toneelstuk Het proces”, onder begeleiding van prof.
dr. Sergio Santiano.
Da sempre appassionato al disegno e alla
progettazione decide nel 2008 di intraprendere il
percorso di studi che lo porterà ad essere un
architetto.
Altijd al gepassioneerd voor tekenen en ontwerp,
besloot hij in 2008 om de opleiding tot architect te
volgen.
Architetto libero professionista, progettista,
certificatore energetico, coordinatore per la
sicurezza nei cantieri temporanei e mobili e
consulente tecnico di parte.
Zelfstandig architect, energiecertificeerder,
veiligheidscoördinator op tijdelijke of mobiele
bouwplaatsen en technisch adviseur.
Sinds 2006 werkt zij aan projecten op het gebied
van woningrenovatie, herbestemming van religieus
erfgoed, nieuwbouw, renovatie van winkels en
horeca en upgrading van het groenontwerp van
woningbouw, en maakte zij een schetsontwerp
voor vakantiepark Playa Corona in San Carlos,
Panama.
Dal 2006 ha svolto varie attività di recupero edilizio
in ambito residenziale, di restauro architettonico in
ambito religioso, progettazione edilizia ex novo,
ristrutturazione di locali commerciali, progetti di
rifacimento del verde in edifici residenziali, progettazione preliminare villaggio turistico Playa Corona
a San Carlos di Panama.
In september 2013 studeerde hij af aan de
Politecnico di Torino, in Architectuur voor het
Duurzame Ontwerp, met een scriptie getiteld “De
Paracchi-fabriek: Een studie naar herbestemming,
duurzaamheid, energieopwaardering en economische haalbaarheid”, begeleid door prof. dr. Carla
Bartolozzi.
Si laurea con il massimo dei voti al Politecnico di
Torino con la Laurea Magistrale in Architettura per
il Progetto Sostenibile nel settembre del 2013, con
la tesi dal titolo “La manifattura Paracchi: progetto
di rifunzionalizzazione, sostenibilità, riqualificazione
energetica e fattibilità economica” di cui è relatrice
la professoressa Carla Bartolozzi.
Na zijn studie besloot hij om zich in zijn professionele ontwikkeling toe te leggen op interieurontwerp, waarbij hij gebruikmaakt van kwalitatieve
Made in Italy-producten.
Terminati gli studi, ha deciso di dedicare la sua
attenzione e crescita professionale nel campo
dell’Interior Design, trattando i migliori marchi del
Made in Italy.
Sinds 2014 is zij lid van de focusgroup Nationaal
en Internationaal Netwerk van de Orde van Architecten van de provincie Turijn (OAT).
Dal 2014 è membro del Focus Group Rete
Nazionale ed Internazionale dell’Ordine degli
Architetti della Provincia di Torino (OAT)
“[...] C’è innanzitutto una cosa che i progettisti
possono prendere dalla grande arte, si tratta di
guardare non tanto la struttura materiale e stilistica
del progetto, quanto invece ciò che circonda il
progetto, il suo metabolismo, la sua atmosfera.
L’architettura, il teatro, il cinema, l’arte, la
letteratura, non vanno pensate nel loro ordine
territoriale ma immaginate nella dimensione di una
sensibilità globale.” (Bolelli)
108
109
Irene Giai Via e Andrea Quarati, architetti
Irene Giai Via en Andrea Quarati, architecten
Arianna Cantele, studentessa di architettura
Arianna Cantele, architectuurstudent
Laureati in Architettura per il Restauro e la
Valorizzazione del Patrimonio presso il Politecnico
di Torino nel dicembre 2014 con tesi meritevole e
vincitrice del Premio Johnny Cornaglia 2015.
Studeerden in 2014 gezamenlijk af aan de opleiding Architectuur voor Behoud en Bevordering van
Erfgoed aan de Politecnico di Torino, met een
gepubliceerde scriptie die de Johnny Cornaglia
Prijs won in 2015.
Consegue la laurea triennale in Architettura nel
2014. Attualmente iscritta al corso di laurea
magistrale in Architettura per il Restauro e la
Valorizzazione del Patrimonio presso il Politecnico
di Torino.
Behaalde haar bachelordiploma in Architectuur in
2014 en is op dit moment masterstudent aan de
opleiding Architectuur voor Behoud en Bevordering
van Erfgoed aan de Politecnico di Torino.
Uit hun interesse voor proto-industriële en
industriële architectuur van de negentiende en
twintigste eeuw, deden zij tijdens hun studie
onderzoek naar het erfgoed aan molens in de
provincie Alessandria, de herbestemming van de
voormalige textielfabriek Cottino in Chieri en de
voormalige Nebiolo-fabriek in Turijn. In 2014 deden
zij documentatie- en historisch onderzoek naar de
gehele negentiende-eeuwse bewoonde nederzetting van de gemeente Stresa bij het Lago
Maggiore.
Interessata ai temi del restauro architettonico, del
riuso di fabbriche esistenti e di sociologia urbana
ha seguito, durante la sua carriera universitaria,
corsi di restauro e di rifunzionalizzazione di elementi di archeologia industriale, come per esempio
la fabbrica Diatto di Torino e le architetture olivettiane ad Ivrea. In questo momento sta seguendo
un workshop sulla progettazione e sulla rifunzionalizzazione di uno spazio pubblico a San Salvario
a Torino.
L’interesse verso l’architettura proto-industriale e
industriale del XIX-XX secolo, nato con gli studi
universitari inerenti l’indagine storica sul patrimonio
molitorio della provincia di Alessandria, la rifunzionalizzazione della ex Fabbrica Tessile Cottino di
Chieri e della ex Fabbrica Macchine Nebiolo di
Torino, è culminato nel 2014 con il lavoro di ricerca
storica e documentaria sull’intero insediamento
abitativo ottocentesco del comune di Stresa in riva
al lago Maggiore.
La partecipazione al Workshop [RE]FRAME,
finalizzato a formulare una proposta di rifunzionalizzazione dell’ex complesso industriale Paracchi, si inserisce pertanto in un filone di interesse
specifico, ma differente a causa della particolare
declinazione all’interno del mondo del teatro, della
danza e dello spettacolo. Questi aspetti hanno
scaturito il loro interesse.
Hun deelname aan de workshop [RE]FRAME,
gericht op het formuleren van een voorstel voor de
herbestemming van het voormalige industriële
complex Paracchi, past derhalve binnen hun specifieke interessegebied, maar voegt daar de wereld
van theater, dans en podiumkunsten aan toe. Deze
specifieke aspecten hebben hun interesse geprikkeld.
110
Uit haar interesse voor restauratie, hergebruik van
bestaande fabrieken en stadssociologie, heeft zij
colleges gevolgd over restauratie en herbestemming van industrieel erfgoed, zoals de Diattofabriek in Turijn en de Olivetti-gebouwen in Ivrea.
Op dit moment volgt zij een workshop waarin de
herstructurering van een openbare ruimte in de
wijk San Salvario in Turijn centraal staat.
Naast haar interesse voor architectuur en restauratie, was zij altijd al gefascineerd door de wereld
van het theater, zowel uit het perspectief van toeschouwers als dat van deskundige. Ze bezoekt
vaak voorstellingen van producties die in Turijn te
zien zijn en volgde bovendien de workshop
Architectuur, Scenografie en Muziek, aangeboden
door de Politecnico di Torino in samenwerking met
het Teatro Regio in Turijn. Op deze manier had zij
voor het eerst de mogelijkheid om zich in theatervormgeving en -techniek te verdiepen, als voorbereiding op haar masterscriptie.
Insieme al suo interesse per l’architettura e il
restauro da sempre è incuriosita dal mondo del
teatro, sia dal punto di vista dello spettatore che da
quello degli addetti ai lavori. Assiste spesso agli
spettacoli che arrivano a Torino e ha, inoltre,
seguito il workshop del Politecnico di Torino
Architettura Scenografia e Musica in collaborazione con il Teatro Regio di Torino. Ha avuto, in
questo modo, la possibilità di approfondire, per la
prima volta, i temi della scenografia e della scenotecnica, che vorrebbe affrontare nella sua tesi di
laurea magistrale.
111
Nadia Carnevaletti, studentessa di architettura
Nadia Carnevaletti, architectuurstudent
Fiorenzo Ferlaino, dirigente IRES
Fiorenzo Ferlaino, afdelingshoofd IRES
Consegue la laurea triennale in Architettura nel
2015. Attualmente iscritta al corso di laurea
magistrale in Architettura per il Restauro e la
Valorizzazione del Patrimonio presso il Politecnico
di Torino.
Behaalde haar bachelordiploma in Architectuur in
2015 en is op dit moment masterstudent
Architectuur voor Behoud en Bevordering van
Erfgoed aan de Politecnico di Torino.
Architetto e dottore di ricerca in Sociologia (primo
ciclo). Ha svolto parte della sua formazione di
dottorato e di perfezionamento all’estero all’interno
del gruppo interdisciplinare del premio Nobel Ilya
Prigogine, a Bruxelles.
Architect en gepromoveerd in de Sociologie. Hij
volgde zijn doctoraatsopleiding en specialisatie
deels in Brussel in het interdisciplinaire team van
Nobelprijswinnaar Ilya Prigogine.
Altijd al geïnteresseerd in architectuur,
geschiedenis en in de restauratie van architectuur,
te wijten aan de vele middeleeuwse kastelen in het
gebied waar zij vandaan komt, volgde ze gedurende haar studie modulen over restauratie en
herbestemming van industrieel erfgoed, zoals de
Diatto-fabriek in Turijn en de Olivetti-gebouwen in
Ivrea.
Da sempre molto interessata all’architettura, alla
storia e al restauro a livello architettonico, grazie
alla numerosa presenza di castelli medievali nella
zona da cui proviene, ha seguito, durante la sua
carriera universitaria, corsi di restauro e di rifunzionalizzazione di elementi di archeologia industriale, come per esempio la fabbrica Diatto di
Torino e le architetture olivettiane ad Ivrea.
Ze vervolgde haar studie met een module over
restauratietechnieken en ten slotte volgde ze een
college Stadssociologie waarin aandacht werd
besteed aan de behoeften van gebruikers en aan
hoe die integraal deel uitmaken van een ontworpen ruimte. Deze module sluit naadloos aan op het
thema van het ontwerplaboratorium met gebruikersparticipatie [RE]FRAME.
Inoltre, ha proseguito il suo percorso formativo
includendo un corso di metodologia del restauro ed
infine un corso di sociologia urbana in cui veniva
integrato l’aspetto dell’esigenza dei fruitori e di
come questi siano parte integrante dello spazio
progettato. Questo corso, in particolare, si è collegato perfettamente alla tematica del workshop di
progettazione partecipata [Re]Frame.
Van 1988 tot 1991 was hij was docent kunstgeschiedenis op de middelbare school. Hij deed postdoctoraal onderzoek in stadssociologie aan de
Politecnico di Torino. Tussen 1997 en 2009 was hij
docent Economische Geografie aan de Università
degli Studi di Torino en de Politecnico di Torino.
Sinds 1991 werkzaam bij het Instituut voor Economisch en Sociaal Onderzoek (IRES) van de regio
Piemonte, heden hoofd van de Polo Comunità e
Spazi Locali. Daarnaast is hij wetenschappelijk
secretaris van de Italiaanse Organisatie voor
Regionale Studies (AISRe). Hij bezit een interdisciplinaire expertise op het gebied van de regio.
è stato docente di ruolo di Storia dell’Arte per le
scuole di secondo grado, dal 1988 al 1991. Ha
svolto attività di ricerca di post-dottorato in sociologia urbana al Politecnico di Torino. è stato
professore a contratto di Geografia economica
all’Università degli studi e al Politecnico di Torino
dal 1997 al 2009. Attualmente è dirigente del Polo
Comunità e Spazi Locali all’IRES Piemonte, dove
lavora dal 1991. è segretario scientifico
dell’Associazione Italiana di Scienze Regionali
(AISRe). Ha una formazione interdisciplinare
intorno al tema della conoscenza del territorio
regionale.
Monica Fusina, restauratrice
Monica Fusina, restaurator
è socia di una società di restauro di opere d’arte
con la quale collabora da molti anni.
Zelfstandig kunstrestaurator en lid van een maatschap in kunstrestauratie waarmee ze reeds jaren
samenwerkt.
Da sempre si interessa di cultura e di arte nella
varie forme ed attività (teatro, danza, musica,
pittura…), come spettatrice e partecipando a
stage, seminari e iniziative.
112
Altijd al geïnteresseerd in cultuur en verschillende
kunstvormen en activiteiten (theater, dans, muziek,
schilderkunst...), als toeschouwer en als deelnemer aan stages, studiedagen en andere initiatieven.
113
Enzo Fasolo, impiegato in pensione
Enzo Fasolo, gepensioneerd technisch
administratief medewerker
Nato a Torino nel 1947, si è diplomato perito
meccanico nel 1967 ed ha conseguito la laurea in
Scienze Politiche all’Università degli studi di Torino
nel 1975.
Geboren in Turijn in 1947, behaalde hij zijn
diploma als werktuigbouwkundige in 1967 en
studeerde vervolgens in 1975 af in Politicologie
aan de Università degli Studi di Torino.
Ha svolto attività di impiegato tecnico-amministrativo in FIAT (Fabbrica Italiana Automobili Torino)
fino al 2000 e successivamente fino al 2005 in
un’azienda dell’indotto automobilistico. Attualmente
in pensione.
Tot het jaar 2000 werkte hij als technisch administratief medewerker bij FIAT (Fabbrica Italiana
Automobili Torino) en de daaropvolgende vijf jaar
bij een bedrijf in de automobieltoeleveringsindustrie. Heden met pensioen.
Appassionato lettore ed amante del cinema e del
teatro
Fervent lezer en liefhebber van film en theater.
Mariangela Roletto, insegnante in pensione
Mariangela Roletto, gepensioneerd lerares
Nata a Torino nel1949, si è diplomata all’Istituto
Magistrale Sant’Anna di Torino nel 1968 ed ha
svolto attività di insegnante elementare di ruolo
fino al 2006. Attualmente in pensione.
Geboren in Turijn in 1949, behaalde zij haar
diploma als lerares aan het Istituto Magistrale
Sant’Anna di Torino in 1968 waarna zij als lerares
op een basisschool werkte tot het jaar 2006.
Heden met pensioen.
Svolge attività di sostegno della classe elementare
nell’ambito del programma comunale Senior Civico
del Comune di Torino.
dott. Giancarlo Gramaglia, psicoanalista
Giancarlo Gramaglia, psychoanalyticus
Pratica l’attività di psicoanalista freudiano a Torino
dal 1980.
Freudiaans psychoanalyticus in Turijn sinds 1980.
Oprichter van het Laboratorio di Formazione e
Lettura Psicoanalitica (LFLP), een organisatie die
al meer dan dertig jaar het gedachtegoed van
Sigmund Freud verspreidt en studiedagen en
conferenties organiseert.
è fondatore del Laboratorio di Formazione e
Lettura Psicoanalitica (LFLP), associazione che
diffonde il pensiero di Sigmund Freud e da oltre
trent’anni promuove seminari e conferenze.
Lid van de Vereniging Amici del Pensiero (SAP),
een organisatie die de “Pensiero di Natura”
bevordert. Hij werkt sinds vele jaren samen met de
Association Internationale d’Histoire de la
Psycanalyse di Parigi (AIHP) aan een aantal
publicaties, waaronder het Dizionario
Internazionale di Storia della Psicoanalisi,
Calmann-Lévy, Parijs, 2002.
Socio sostenitore della Società Amici del Pensiero
(SAP) ente che promuove il “Pensiero di Natura” e
da anni collaboratore dell’Association
Internationale d’Histoire de la Psycanalyse di
Parigi (AIHP) per diverse pubblicazioni, tra cui il
Dizionario Internazionale di Storia della
Psicoanalisi, Calmann-Lévy, Parigi, 2002.
Zij voert ondersteunende activiteiten op de basisschool uit, als onderdeel van het programma
Senior Civico van de gemeente Turijn.
Appassionata lettrice ed amante del cinema e del
teatro.
Fervent lezer en liefhebber van film en theater.
“Ogni lavoro passa attraverso l’afferrare cosa vuol
dire formulare un pensiero non costruito a priori
per cercare di riconoscere che cosa significa vita
sulla terra. Non c’è deformazione che non sia
reale, dove la realtà è reale anche nel peggio:
guerra, fame, violenza, ecc... quando non si può
afferrare la verità della psicopatologia…”
114
115
Loredana Furno, direttore artistico BTT
Loredana Furno, artistiek directeur BTT
Claudio Cantele, responsabile tecnico TST
Claudio Cantele, technisch manager TST
Direttore Artistico del Balletto Teatro di Torino
(BTT), che ha fondato nel 1977.
Artistiek directeur van het door haar in 1977
opgerichtte Balletto Teatro di Torino (BTT).
è stata prima ballerina del Teatro Regio di Torino.
Ha danzato nei principali teatri italiani: S. Carlo di
Napoli, Verdi di Trieste, La Fenice di Venezia,
Comunale di Genova, Massimo di Palermo, Arena
di Verona, Comunale di Firenze, l’Opera di Roma,
Teatro alla Scala di Milano e molti altri.
Ze was prima ballerina van het Teatro Regio in
Turijn. Ze danste in de belangrijkste Italiaanse
schouwburgen, waaronder het San Carlo in
Napels, het Teatro Verdi in Triëst, La Fenice in
Venetië, het Teatro Comunale van Genua, het
Massimo in Palermo, de Arena van Verona, het
Teatro Comunale in Florence, de Opera van Rome
en het Teatro alla Scala in Milaan.
Dipendente della Fondazione del Teatro Stabile di
Torino dal 1979, ha conseguito, nel 1984, la laurea
in Architettura presso il Politecnico di Torino. Dal
1984 al 1990 ha svolto l’attività di direttore di scena
in occasioni di numerose produzioni teatrali con la
regia di importanti artisti tra i quali Ugo Gregoretti,
Luca Ronconi, Mauro Avogadro, Gabriele Lavia,
Massimo Castri. Successivamente ha ricoperto il
ruolo di responsabile tecnico dei teatri gestiti dal
Circuito Teatrale Piemontese della Fondazione del
Teatro Stabile di Torino.
Werkzaam bij de Fondazione del Teatro Stabile di
Torino sinds 1979, studeerde hij in 1984 af aan de
Politecnico di Torino in Architectuur. Van 1984 tot
1990 werkte hij als toneelmeester voor een groot
aantal theaterproducties van belangrijke regisseurs, onder wie Ugo Gregotti, Luca Ronconi,
Mario Avogadro, Gabriele Lavia en Massimo
Castri. Daarna werd hij technisch manager van de
theaters in beheer van het Circuito Teatrale
Piemontese van de Fondazione del Teatro Stabile
di Torino.
Ha svolto il ruolo di Responsabile Unico del
Procedimento per i lavori di ristrutturazione e di
restauro del Teatro Astra di Torino e del Teatro
Carignano di Torino, curando in modo particolare la
ristrutturazione della parte scenica, le macchine
teatrali e gli impianti e le tecnologie di scena.
Hij was hoofdverantwoordelijk voor de renovatie en
restauratiewerkzaamheden van het Teatro Astra en
het Teatro Carignano in Turijn, waarbij hij met
name zorg droeg voor de renovatie van het toneel,
de theatertechnische installaties en de podiumtechniek.
Dal 2004, ricopre il ruolo di direttore degli allestimenti scenici e responsabile tecnico della
Fondazione del Teatro Stabile di Torino. Ricopre,
inoltre, il ruolo di responsabile del servizio di
manutenzioni e della gestioni tecnica del Teatro
Carignano di Torino, del Teatro Gobetti di Torino e
del complesso delle ex Fonderie Limone di
Moncalieri.
Sinds 2004 is hij technisch manager van de
Fondazione del Teatro Stabile di Torino. Ook is hij
verantwoordelijk voor het onderhoud en het
technisch beheer van het Teatro Carignano en het
Teatro Gobetti in Turijn en van de Fonderie Teatrali
Limone in Moncalieri.
è stata la protagonista femminile dell’edizione
televisiva di Histoire du Soldat che ha portato in
numerosi teatri italiani.
Ze vertolkte de vrouwelijke hoofdrol in de televisieserie Histoire du Soldat die zij tevens in de theaterbewerking in vele Italiaanse theaters speelde.
Ha sostituito Carla Fracci al Teatro Petruzzelli di
Bari come protagonista del balletto di MenegattiGai La figlia di Jorio. Segnalata dai critici come una
delle migliori “danzatrici interpreti”, ha vinto il
Premio Viotti, il Premio Positano, La Noce d’oro,
La Caravella d’oro e numerosi altri riconoscimenti.
Ze verving prima ballerina Carla Fracci in het
Teatro Petruzzelli van Bari als de ster in het
Menegatti-Gai ballet La figlia di Jorio. Geroemd
door critici als een van de best vertolkende
danseressen won zij de Viotti Prijs, de Positano
Prijs, La Noce d’oro, La Caravella d’oro en vele
andere onderscheidingen.
Abilitata all’insegnamento della danza dal Ministero
della Pubblica Istruzione, Loredana Furno dal 1964
dirige la Scuola di Danza e Perfezionamento del
BTT da cui sono usciti numerosi professionisti.
Als gekwalificeerd dansdocente leidt Loredana
Furno sinds 1964 de Scuola di Danza e Perfezionamento van het BTT waar vele beroepsdansers
uit zijn voortgekomen.
116
Hij was lid van een groot aantal technische en
administratieve commissies bij aanbestedingen
voor ontwerp, de uitvoering van werkzaamheden,
diensten en leveringen.
Ha fatto parte di numerose commissioni tecniche e
amministrative in occasione di gare di appalto per
progettazione, esecuzione lavori, servizi e forniture.
117
Viola Scaglione, ballerina
Viola Scaglione, danser
Giovanni Galuppi, scenografo
Giovanni Galuppi, scenograaf
Nasce a Torino e studia alla Scuola di Danza e
Perfezionamento del Balletto Teatro di Torino (BTT)
dove termina i suoi studi accademici perfezionandosi con: Pasi Nieminem, Jacqueline De Min,
March de Bouais, Deborah Weaver e molti altri.
Geboren in Turijn, volgde ze haar opleiding tot
professioneel danser aan de Scuola di Perfezionamento van het Balletto Teatro di Torino (BTT) waar
ze les had van onder anderen Pasi Nieminem,
Jacqueline De Min, March de Bouais en Deborah
Weaver.
L’interesse per le arti fa parte della sua persona sin
dalla tenera età, tanto da iscriversi prima al Liceo
Artistico ed in seguito all’Accademia di Belle Arti di
Torino al corso di Scenografia.
Had al vanaf jonge leeftijd belangstelling voor de
kunsten. Na afronding van het Liceo Artistico
schreef hij zich in aan de Kunstacademie in Turijn,
richting Theatervormgeving.
Rapito dalle arti per lo spettacolo si è spostato
prima a Bologna poi a Cesena per frequentare il
corso magistrale in Scenografia per il melodramma
ed il teatro musicale a Bologna, laureandosi nel
2015 con la tesi “Tecnologie in Scena”, dedicato
all’uso delle nuove e vecchie tecnologie nell’ambito
dello spettacolo.
Geraakt door de podiumkunsten verhuisde hij eerst
naar Bologna en vervolgens naar Cesena om de
masteropleiding in Theatervormgeving voor Opera
en Muziektheater in Bologna te volgen. Hij studeerde af in 2015 met een scriptie met de titel
“Tecnologie in Scena”, gewijd aan het gebruik van
nieuwe en oude theatertechniek in de podiumkunsten.
Si perfeziona in seguito alla scuola High On Dance
di Washington D.C, USA diretta da Morren Basta,
alla London Contemporary Dance School e alla
Ecole de musique et de danse de BoulogneBillancourt di Parigi sotto la guida di Ruxandra
Racovitza.
Ze volgde masterclasses aan de High On Danceacademie in Washington D.C. geleid door Morren
Basta, aan de London Contemporary Dance
School en aan de École de musique et de danse
de Boulogne-Billancourt in Parijs, onder begeleiding van Ruxandra Racovitza.
Entra a far parte del Balletto Teatro di Torino, lavorando con Nina Viroubova, Loris Gai, James
Urbain che la scelgono per ruoli solistici. Interpreta
ruoli principali in Romeo e Giulietta di Loris Petrillo,
There is the time di Josè Limon, Mirra di Fabrizio
Monteverde, Casanova di Karole Armitage, ed il
ruolo della ragazza nel Mandarino Meraviglioso
creato da Gigi Caciuleanu.
Zij trad toe tot het Balletto Teatro di Torino waar zij
in choreografieën van Nina Viroubova, Loris Gai en
James Urbain voor solistische rollen werd geselecteerd. Ze vertolkte hoofdrollen in Romeo e Giulietta
van Loris Petrillo, There is the Time van Josè
Limon, Mirra van Fabrizio Monteverde, Casanova
van Karole Armitage en de rol van het meisje in het
Mandarino Meraviglioso van Gigi Caciuleanu.
Si trasferisce a Madrid dove lavora con la
Compagnia La Piel di Josè Reches per un anno.
Dal 2002 è danzatrice del Balletto Teatro di Torino
e collabora con il Teatro Regio di Torino.
Attualmente è impegnato in alcuni progetti personali di allestimento ed è docente di disegno tecnico
presso il Convitto Nazionale Carlo Alberto di
Novara.
Hij werkt op dit moment aan een aantal persoonlijke scenografieprojecten en is tekenleraar aan de
Convitto Nazionale Carlo Alberto in Novara.
Zij verhuisde naar Madrid, waar zij gedurende een
jaar danste bij het gezelschap La Piel van Josè
Reches. Sinds 2002 is zij danseres bij het Balletto
Teatro di Torino en werkt zij samen met het Teatro
Regio in Turijn.
118
119
esperienze
ervaringen
Esperienze dirette dei partecipanti
Ervaringen van deelnemers
“La sera del 7 aprile 2015 Mariangela ed io
eravamo alle Fonderie Teatrali Limone per assistere alla rappresentazione di “Ti amo lavoro”.
Nell’atrio di questo teatro così particolare, perchè
collocato all’interno di una ex fabbrica, (addirittura
una fonderia; uno dei luoghi meno riconducibili a
spazio ludico), due giovani distribuivano un questionario invitando gli spettatori, che ne avessero
interesse, ad esprimere la loro opinione sul testo e
sull’ambiente circostante. Questo piccolo episodio
ha costituito l’inizio di una bella esperienza iniziata
con un primo incontro con Marline ed Edoardo ed
altri “compilatori” del questionario.
“Op de avond van 7 april 2015 waren Mariangela
en ik in de Fonderie Teatrali Limone om de voorstelling Ti amo lavoro bij te wonen. In de foyer van
dit zo bijzondere theater, want gevestigd in een
voormalige fabriek (zelfs een gieterij; een van de
de laatste plekken waar je aan denkt voor een
avondje uit), verspreidden twee jonge mensen een
enquête en nodigden geïnteresseerden uit om hun
mening over de voorstelling en de locatie te geven.
Dit kleine voorval was het begin van een mooie
ervaring, die aanving met een eerste ontmoeting
met Marline en Edoardo en andere respondenten
van de enquête.
Successivamente, abbiamo avuto il piacere di
partecipare ai lavori del gruppo di giovani architetti
che hanno ideato varie possibilità di riqualificare
l’area della ex fabbrica di tappeti Paracchi, per
farne un luogo di socialità e di scambio culturale.
Ai lavori hanno collaborato altri spettatori come noi
ed autorevoli personaggi del mondo del lavoro e
dello spettacolo, con i quali sono avvenuti scambi
di idee, suggerimenti, esperienze che hanno costituito la base sulla quale gli architetti hanno presentato le varie ipotesi di progetto.
Daarna hadden wij het genoegen om deel te
nemen aan het werk van de groep van jonge
architecten die verschillende mogelijkheden
hebben bedacht om het gebied van de voormalige
tapijtfabriek Paracchi te herontwikkelen tot een
plek voor de gemeenschap en van culturele
uitwisseling. Aan de workshop hebben andere
theaterbezoekers zoals wij deelgenomen, naast
vooraanstaande persoonlijkheden uit het werkveld
en de wereld van het theater, met wie een
uitwisseling van ideeën, suggesties en ervaringen
heeft plaatsgevonden. Die heeft de basis gevormd
voor de door de architecten gepresenteerde
diverse opties voor het ontwerp.
Tutta questa attività ha permesso a noi due di
avvicinare materie inconsuete, partecipare alla
nascita di questi progetti, frequentando un gruppo
di giovani entusiasti e di persone competenti e
cordiali.”
De verrichte inspanningen hebben ons in staat
gesteld om toegang te krijgen tot onbekend terrein,
deel te nemen aan het ontstaan van dit ontwerpvoorstel en mee te doen met een groep van jonge
enthousiastelingen en bekwame en vriendelijke
mensen.”
Enzo Fasolo, Mariangela Roletto
120
121
“La partecipazione al progetto [RE]Frame è stata
un momento molto interessante di creatività, di
approfondimento e di conoscenza delle problematiche connesse alla riqualificazione di un’area ex
industriale.
“De deelname aan het project [RE]FRAME was
een zeer interessant moment van creativiteit, van
verdieping en van bewustwording van de vraagstukken die bij de herontwikkeling van een voormalig industrieel gebied komen kijken.
L’eterogeneità dei partecipanti è stato un valore
aggiunto per un approccio molto sfaccettato e ricco
al tentativo di soluzione dei problemi che sorgono
in un tale contesto. Le diverse competenze sono
state molto ben gestite ed amalgamate dai conduttori che hanno saputo cogliere le specificità per
amalgamarle in un insieme efficace ed armonico.”
De heterogeniteit van de deelnemers was een toegevoegde waarde voor een zeer rijke en veelzijdige benadering om te komen tot een oplossing
voor de problemen die zich voordoen in een dergelijke context. De verschillende competenties werden zeer goed begeleid en samengebracht door de
leiders van de workshop, die de afzonderlijke
ideeën wisten te fuseren tot een doeltreffend en
harmonieus geheel.”
Monica Fusina
“Un metodo di lavoro eccellente, costruttivo e ben
finalizzato che mi ha permesso di capire come le
opportunità per una buona ricerca esistano anche
nelle nostre Università e che queste dipendono
molto dalla volontà e dalla voglia di fare delle
persone che ci lavorano.
“Een uitstekende manier van werken, constructief
en goed georganiseerd, die mij heeft laten inzien
dat de mogelijkheden voor een goed onderzoek
ook aanwezig zijn aan onze universiteiten en dat
deze mogelijkheden erg afhangen van de wil en
het verlangen van diegenen die eraan werken.
Per questo voglio esprimere un grande e sincero
apprezzamento a Marline e ad Edoardo che hanno
saputo guidare con intelligenza e grande capacità
tutti i momenti di confronto e di progettazione e in
particolar modo a Marline che, grazie alla sua
esperienza, ha reso ancor più interessante il nostro
lavoro, aprendo confronti con realtà al di fuori del
nostro paese, facendoci sentire veramente in
Europa!
Daarom wil ik een grote en oprechte waardering
uitspreken voor Marline en Edoardo, die in staat
waren om met verstand en veel vaardigheid alle
momenten van discussie en ontwerp te sturen, en
vooral voor Marline die, dankzij haar ervaring, ons
werk nog interessanter heeft gemaakt door een
dialoog te openen met de werkelijkheid buiten ons
land, waardoor we ons echt Europeanen voelen!
Een onvergetelijk team waarmee ik zeer belangwekkende momenten heb gedeeld.
Een ervaring om te herhalen!”
Un gruppo di lavoro indimenticabile con il quale ho
condiviso momenti di grande interesse.
Un’esperienza da ripetere!”
“Il Gruppo di Lavoro, sotto la guida della dr.
Wilders e dell’architetto Mentegazzi, ha sviluppato
un progetto che mi ha coinvolto soprattutto
emotivamente e che ho apprezzato per l’originalità
e l’innovazione della soluzione proposta. L’idea di
vedere rivivere il vecchio stabilimento come centro
culturale e completamente ristrutturato è entusiasmante. Cultura, arte, tempo libero che si fondono
per proporre agli utenti un nuovo modo di fruire la
fabbrica della quale ne conserva il profumo e la
memoria.
“De werkgroep, onder leiding van dr. Wilders en
arch. Mentegazzi, heeft een ontwerp ontwikkeld
dat mij vooral emotioneel heeft betrokken en dat ik
waardeer vanwege de originaliteit en de innovativiteit van de voorgestelde oplossing. Het idee om
de oude fabriek te zien herleven als cultureel
centrum en volledig gerenoveerd, is opwindend.
Cultuur, kunst en vrije tijd die zich met elkaar
vermengen om gebruikers een nieuwe manier te
bieden om de fabriek, waar de geur en het
geheugen behouden blijven, te doen herleven.
Del passato vengono alla mente la moltitudine
delle maestranze, che con competenza e fatica
svolgevano il loro compito lavorando per 48 ore
alla settimana con 15 giorni di ferie, ridotte negli
anni Venti a 44 ore e 3 settimane di vacanze
estive. Ricordo un tessitore rappresentante
sindacale, comunista convinto, che perorava le
cause dei compagni con durezza e con idealismo
oggi sconosciuti. Il “circolo sportivo” ricopriva un
compito sociale importante ed era il centro delle
attività ricreative che coinvolgevano tutti i dipendenti (bocce, ciclismo, gite, etc...).
Uit het verleden komen voor de geest de veelheid
aan arbeiders, die bekwaam en met inspanning
hun werk deden, gedurende 48 uur per week met
vijftien vrije dagen, gereduceerd in de jaren twintig
tot 44 uur per week en drie weken zomervakantie.
Ik herinner me wever die vakbondsgedelegeerde
was, overtuigd communist, die de rechten van zijn
metgezellen volhardend bepleitte, met een
idealisme dat heden ten dage onbekend is. De
sportclub speelde een belangrijke maatschappelijke rol en was het centrum van de recreatieve
activiteiten waarbij alle werknemers betrokken
waren (bowling, wielrennen, uitstapjes, enz.).
Al piano terra il lavaggio della lana sudicia, proveniente soprattutto dalla Nuova Zelanda, e ai piani
superiori un gran numero di telai Jacquard. Tutti
questi ricordi di lavoro, di vite, di sacrifici, di dolore
saranno i componenti importanti del progetto e si
dovranno “sentire” nelle varie sezioni in cui l’edificio è stato diviso.
Op de begane grond het wassen van vuile wol afkomstig uit vooral Nieuw-Zeeland en op de bovenste verdiepingen een groot aantal jacquardweefgetouwen. Al deze herinneringen aan het werk,
aan mensenlevens, aan opofferingen, aan pijn, zijn
belangrijke componenten in het projectvoorstel die
je zult voelen in de verschillende delen waarin het
gebouw is verdeeld.
L’augurio è che questo progetto possa concretizzarsi e dare alla città un importante punto di
cultura e di ricordo.”
De hoop is dat dit project bewaarheid kan worden
en de stad een belangrijk centrum voor cultuur en
herinnering kan bieden.”
Claudio Cantele
Michele Paracchi
122
123
“Partecipare al Workshop [RE]Frame è stato
soprattutto uno scambio: non solo di informazioni,
ma anche di esperienze, sensibilità e competenze
diverse. La forza di questa iniziativa è stata quella
di creare un team composto da diversi attori
(studenti, architetti, ricercatori, ma anche ballerini,
tecnici di settore e spettatori) e, grazie a ciò, è
stato possibile lavorare con una metodologia basata sul costante confronto, sia dal punto di vista
tecnico e analitico, sia dal punto di vista umano.
“Deelnemen aan de workshop [RE]FRAME was
vooral een uitwisseling: niet alleen van informatie,
maar ook van ervaringen, ontvankelijkheid en
verschillende competenties. De kracht van dit
initiatief was om een team bestaande uit verschillende actoren te vormen (studenten, architecten,
onderzoekers, maar ook dansers, technici uit het
veld en toeschouwers) waardoor het mogelijk was
om te werken met een methode gebaseerd op een
voortdurende dialoog, zowel vanuit technisch en
analytisch perspectief, als vanuit menselijk perspectief.
Un confronto non sempre facile, ma indispensabile
per raggiungere l’obiettivo comune: soddisfare un
elenco di esigenze variegate e individuate volta per
volta nel corso degli incontri svolti insieme, analizzando la storia del fabbricato ed il suo contesto. Un
team poliedrico, dopotutto, è in grado di produrre
soluzioni pluritematiche e, con il progetto svolto
insieme, l’esito è stato proprio questo: ridare vita a
una fabbrica, che, riqualificata e rifunzionalizzata,
torna a riallacciarsi al suo tessuto urbano.
Een dialoog die niet altijd makkelijk is, maar
noodzakelijk om het gemeenschappelijke doel te
bereiken: te voldoen aan een lijst van uiteenlopende behoeften die tijdens de bijeenkomsten werden
geïdentificeerd door het analyseren van de geschiedenis en de context van het gebouw. Een
multigetalenteerd team is tenslotte in staat om
meervoudige oplossingen voort te brengen, en met
het gezamenlijk ontwikkelde projectvoorstel is de
uitkomst precies dit: hernieuwd leven geven aan
een fabriek die, herontwikkeld en herbestemd, zich
opnieuw aan haar stedelijk weefsel bindt.
Una fabbrica che coniuga ambizioni architettoniche
formali, ma soprattutto ambizioni sociali e culturali:
questa è la Filiera Paracchi.”
Een fabriek die formele architecturale, maar vooral
sociale en culturele ambities combineert: dit is de
Paracchi Keten.”
Andrea Zagoner
“De ervaring die is opgedaan tijdens de maanden
van deelname aan de bijeenkomsten was positief
en werd verrijkt door de mogelijkheid om in een
ontwerplaboratorium met gebruikersparticipatie te
experimenteren, samen te werken met professionals op hoog niveau uit de verschillende sectoren
die samenhangen met het project, evenals met
onderlegde en kritische theaterbezoekers, die op
een waardevolle manier hebben bijgedragen aan
het definiëren van alle benodigde elementen van
het project.”
“L’esperienza maturata nei mesi di partecipazione
agli incontri è stata positiva e arricchita dalla
possibilità di sperimentare una progettazione
partecipata, con professionisti di alto livello nei
diversi settori interessati dal progetto, nonchè di
spettatori acculturati e critici, che hanno contribuito
in modo prezioso a definire tutte le necessità
progettuali.”
Irene Giai Via, Andrea Quarati
“Deelname aan [RE]FRAME was als het zien
ontstaan van de geweven structuur van een tapijt.
Ieder van ons bracht zijn culturele achtergrond
mee, zowel op professioneel als persoonlijk vlak.
Als afzonderlijke draden zijn we met elkaar verweven geraakt, hebben wij kennisgemaakt, elkaar
gewaardeerd en uitgedaagd om een sterk plot voor
het project samen te stellen. Dit was niet beperkt
tot de herontwikkeling van een verlaten gebouw,
maar het wilde het gebouw een rijk en vol leven
geven, door er een plek van gemeenschap, voor
dialoog en cultuur van te maken, voor de wijk, de
stad en voor iedereen die in staat is om in contact
te komen met deze nieuwe realiteit. Dit verrijkt met
nieuwe ervaringen en verhalen, zoals het voor mij
was om deel te nemen aan [RE]FRAME.”
“Partecipare a [RE]Frame è stato come veder
formarsi l’intreccio di un tappeto. Ciascuno di noi
ha portato il suo bagaglio culturale, lavorativo e
umano. Come singoli fili ci siamo intrecciati, conosciuti, apprezzati e messi in discussione per
comporre una forte trama qual è il progetto. Esso,
non si è limitato a riqualificare uno stabile dismesso, ma ha voluto dargli una vita ricca e piena,
rendendolo luogo di comunione, confronto e cultura, per il quartiere, la città e per chiunque avrà la
possibilità di entrare in contatto con una realtà
nuova sul territorio. Ciò arricchisce e si arricchisce
di nuove esperienze e storie come è stato per me
partecipare a [RE]Frame.”
Giovanni Galuppi
124
125
“Quando Marline ed Edoardo mi hanno invitata al
workshop ho accettato subito di partecipare a
quest’esperienza, in quanto si trattava della prima
occasione concreta e reale, dopo la discussione
della mia tesi di laurea, per potermi riavvicinare
all’universo del teatro dall’interno e partecipare ad
un lavoro di equipe con attori spinti esclusivamente
da interesse, passione ed iniziativa personale,
nonostante le diverse competenze dei singoli. Il
denominatore comune: l’amore per il teatro e tutto
ciò che orbita intorno ad esso, ci hanno portati,
tramite il confronto costante, democratico e partecipato, ad elaborare una proposta progettuale
completa, capace di soddisfare le richieste e le
esigenze, emerse durante la fase di analisi
propedeutica a quella squisitamente progettuale.
“Toen Marline en Edoardo mij uitnodigden voor de
workshop, heb ik onmiddelijk toegezegd om deel te
nemen aan deze ervaring, aangezien het de eerste
concrete en echte kans was na mijn afstudeerproject om mij opnieuw met de wereld van het
theater van binnenuit te verbinden en deel uit te
maken van een team met actoren die enkel gedreven werden door interesse, passie en eigen initiatief, ondanks hun verschillende vaardigheden. De
gemeenschappelijke noemer: de liefde voor het
theater en voor alles wat eromheen draait, heeft
ons via een voortdurende democratische en
participatieve dialoog tot een alomvattend
projectvoorstel gebracht, in staat om aan de
wensen en behoeften te voldoen die ontstonden
tijdens de analysefase, voorbereidend op de
ontwerpfase.
La visibilità internazionale, data dalle rete di
contatti e patrocinanti del workshop, è stato l’altro
aspetto eccezionale ed eccitante del lavoro...
magari riusciremo un domani, tramite questo
prototipo di ‘filiera umana’, a tessere un tessuto
europeo… e tutto da un piccolo filo partito dalla
Paracchi di Torino!
De internationale zichtbaarheid, waarvan sprake
was dankzij het netwerk van contacten en de
betrokken partijen bij de workshop, was het andere
opvallende en opwindende aspect van het werk...
misschien zullen we in de toekomst in staat zijn om
door middel van dit prototype van de ‘menselijke
keten’, een Europees weefsel te weven... en dat
allemaal door een klein draadje gestart vanuit
Paracchi in Turijn!
Grazie!”
Bedankt!”
Rosaria Contino
126
127
RISULTATO E riflessioni
resultaat EN reflectie
Risultato e riflessioni
Resultaat en reflectie
Il laboratorio di progettazione [RE]FRAME si è
concluso con due eventi culturali che hanno
suscitato notevole interesse e affluenza da parte
del pubblico. Il primo presso l’Unione Culturale
Antonicelli, in cui si è inaugurata la mostra itinerante dal titolo [RE]FRAME, si è presentato il processo di lavoro ed il risultato del workshop, da
parte dei partecipanti, e si è presentata l’anteprima
del libro omonimo; il secondo evento ha avuto
luogo all’interno della splendida cornice della Sala
delle Colonne del Castello del Valentino, sede del
Politecnico di Torino, che ha ospitato, per una settimana, la mostra aperta agli studenti di architettura
e al pubblico.
Het ontwerplaboratorium [RE]FRAME is afgesloten
met twee culturele evenementen die een aanzienlijke belangstelling bij het publiek hebben gewekt.
In cultureel en debatcentrum Unione Culturale
Antonicelli, werd tijdens een avondvullend programma de reizende tentoonstelling [RE]FRAME
geopend, werden de uitkomsten van het proces
door de werkgroep gepresenteerd, en vond de
lancering van het boek plaats. In het prachtige
decor van de Sala delle Colonne, de expositieruimte van het Castello del Valentino, tevens de
zetel van de architectuuropleidingen van de
Politecnico di Torino, was de tentoonstelling een
week geopend voor architectuurstudenten, toeristen en het algemene publiek.
[RE]FRAME è stata un’esperienza straordinaria,
che ci ha dato la possibilità di formare un gruppo di
giovani di grande talento e di forte entusiasmo, di
collaborare con addetti ai lavori altamente qualificati, con membri del pubblico dallo spiccato livello
culturale ed intellettuale e di conoscere personalmente ed umanamente il sig. Paracchi. è stato un
cammino intenso, fatto di scambio di idee, punti di
vista, analisi e critica che hanno costituito tutto il
processo fino alla materializzazione di una proposta progettuale concreta e la realizzazione di
questo libro.
[RE]FRAME was een buitengewone ervaring die
ons de mogelijkheid heeft geboden om een talentvolle en enthousiaste groep ontwerpers te formeren, om met hooggekwalificeerde professionals uit
het kunstenveld samen te werken, om leden van
het publiek met een uitgesproken bijdrage daarin
te betrekken en om persoonlijk kennis te maken
met de erfgenaam Paracchi en diens levende
geschiedenis. Het was een intense reis, waarin
ideeën en standpunten zijn uitgewisseld die in een
analistisch en kritisch proces hebben geleid tot de
verwezenlijking van een concreet ontwerpvoorstel
en de realisatie van dit boek.
Con l’augurio che questo approccio, in cui la
memoria e la percezione degli utenti sono gli ingredienti principali, possa essere lo stimolo per lo
sviluppo di nuove strategie progettuali di riconversione del nostro patrimonio culturale.
128
Deze aanpak, waarin de herinnering en de
perceptie van gebruikers centraal staat, kan de
basis vormen voor de ontwikkeling van nieuwe
methoden en ontwerpstrategieën voor de herbestemming van ons cultureel erfgoed.
129
07.07.2016
Unione Culturale Franco Antonicelli, torino
130
131
11-16.07.2016
sala delle colonne, castello del valentino, torino
132
133
Crediti | Colofon
fonti | bronnen
-Anon. Giovanni Paracchi & C. Torino. Milano:
Italica Editoriale, 1934.
-Anon. “Giovanni Paracchi & C. Tappetificio Via
Pianezza no.17 Torino.” Torino Industriale, 1940.
-Anon. Il Leone di Persia, s.l., s.n.
-Città di Moncalieri & Teatro Stabile di Torino.
Limone Fonderie Teatrali, s.l., s.n.
-Paola Gribaudo (a cura di). Fonderie Limone
novant’anni tra industria e arte: una storia
dell’imprenditoria piemontese; le sculture in bronzo
di Ezio Gribaudo. Cinisello Balsamo: Silvana
Editoriale S.p.A., 2012.
-Antonio Besso-Marcheis. La Lavanderia a Vapore
della Certosa di Collegno. Un percorso attraverso il
progetto. Rivarolo Canavese: Comune di Collegno,
2009.
-Ordine Architetti di Torino. Architetture Rivelate.
Premiazioni 2005, ex Fonderie Limone;
Premiazioni 2010, Restauro Lavanderia a Vapore,
www.to.archiworld.it.
-Michele Paracchi. Descrizione dei cicli produttivi.
Ciriè, 2016.
-Fabio Romerio, Andrea Zagoner. La Manifattura
Paracchi a Torino: Progetto di rifunzionalizzazione,
sostenibilità riqualificazione energetica e fattibilità
economica (tesi magistrale). Torino, 2013.
-Paolo Volponi. Memoriale. Milano: Garzanti, 1962.
Concept e Testo | Concept en Tekst:
Marline Lisette Wilders, Edoardo Mentegazzi
Prodotto da | Productie:
Jaco Boer, Bram Vermeer
Correzione testo | Tekstcorrectie:
Yulia Knol, Nicola Pozzetto
Grafica | Vormgeving:
Edoardo Mentegazzi tm edomentegazzi design
Stampa | Druk:
Gigaprint, dec. 2016
East Wind Academic Publishers
ISBN 978-9492509-00-0
ISBN 978-9492509-01-7 (e-book)
Ringraziamenti | Met dank aan
Supervisore scientifico | Wetenschappelijke
supervisie
Prof. arch. Marco Trisciuoglio Ph.D., Politecnico di
Torino
Testimonianza diretta | Persoonlijke getuigenis
Fonti storiche, archivio | Historische bronnen,
archief
Michele Paracchi
foto-immagini | foto’s-beelden
cover; p.59; p.61: F. Romerio, A. Zagoner.
p.1; p.6; p.12-13; p.15-21: E. Mentegazzi.
p.9: M. L. Wilders.
p.14; p.54: Archivio Storico della città di Torino.
p.22-23; p.25-31: B. Giardino.
p.24: www.psichiatriaestoria.org.
p.51; p.53; p.55: www.museotorino.it; Archivio
personale Paracchi.
Partecipanti | Deelnemers
Arianna Cantele, Claudio Cantele,
Nadia Carnevaletti, Rosaria Contino, Enzo Fasolo,
Fiorenzo Ferlaino, Loredana Furno,
Monica Fusina, Giovanni Galuppi, Irene Giai Via,
Giancarlo Gramaglia, Michele Paracchi,
Andrea Quarati, Mariangela Roletto,
Viola Scaglione, Andrea Zagoner
134
autori | auteurs
Marline Lisette Wilders, Ph.D., Edoardo Mentegazzi, Arch.
Marline Lisette Wilders: ricercatrice interdisciplinare e
vincitrice del progetto From Working Space to Theatre
Space: the user perspective insignito dall’NWO. Ha
conseguito presso l’Università di Groningen le lauree in Arte
e Politiche dell’Arte ed in Storia dell’Arte e dell’Architettura
ed il dottorato sul rapporto tra la percezione teatrale e lo
spazio teatrale stesso.
Edoardo Mentegazzi: si laurea in Architettura al Politecnico
di Torino con una tesi sperimentale sulle grid shells,
indagando sulla relazione intrinseca tra forma e struttura. Il
suo studio interdisciplinare EMA si occupa di progettazione
architettonica a diverse scale, di design e di attività di
ricerca e pubblicazione. www.emarchitect.nl
|
Marline Lisette Wilders: interdisciplinair onderzoeker en
winnaar van een NWO Rubicon Award voor het project
From Working Space to Theatre Space: the user
perspective. Ze studeerde Kunst en Kunstbeleid en Kunsten Architectuurgeschiedenis aan de Rijksuniversiteit
Groningen waar ze vervolgens promoveerde op de relatie
tussen de theaterervaring en de theaterruimte.
Edoardo Mentegazzi: studeerde af in Architectuur aan de
Politecnico di Torino met een experimentele scriptie over
grid shells, waarin hij de intrinsieke relatie tussen vorm en
structuur onderzocht. Zijn interdisciplinaire bureau EMA
combineert architectonisch ontwerp op verschillende
schaalniveaus met vormgeving, onderzoek en publicaties.
www.emarchitect.nl
135
edomentegazzi design
tm
Che ruolo possono giocare l’esperienza e la percezione dei fruitori nel processo di trasformazione di un
patrimonio industriale in luogo per la cultura? Questi fattori sono stati testati dalla ricercatrice Marline
Lisette Wilders e dall’architetto Edoardo Mentegazzi all’interno del workshop partecipato [RE]FRAME
che ha avuto luogo a Torino. Come input al progetto di trasformazione dell’ex manifattura tappeti
Paracchi sono stati utilizzati i dati di due casi studio esaminati sul territorio. Questa pubblicazione
raccoglie i risultati del laboratorio di progettazione offrendo agli architetti e agli amministatori comunali un
apprezzabile contributo alle possibili strategie di progettazione per gli interventi di recupero nelle città
Europee.
|
Welke rol kunnen de ervaringen en percepties van gebruikers spelen bij de transformatie van industrieel
erfgoed tot culturele locaties? Dit is getest in het interactieve ontwerplaboratorium [RE]FRAME dat
onderzoeker Marline Lisette Wilders en architect Edoardo Mentegazzi in het Noord-Italiaanse Turijn
organiseerden. Voor het ontwerpend onderzoek rond de voormalige tapijtfabriek Paracchi maakten zij
gebruik van inzichten uit twee andere herbestemmingsprojecten in de regio. Deze publicatie bundelt de
belangrijkste uitkomsten van het ontwerplaboratorium en biedt architecten en gemeentebestuurders een
waardevolle bijdrage aan mogelijke ontwerpstrategieën voor herbestemmingsprojecten in Europese
steden.
east wind academic Publishers
ISBN 978-9492509-00-0
ISBN 978-9492509-01-7 (e-book)
136