Indice 1 APPROCCIO ALL’INTEGRITÀ BIOPSICOSOCIALE . . . . . . . . . . 1 2 VALUTAZIONE DELLA PATOLOGIA SPECIFICA . . . . . . . . . . . . Scopi della valutazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Contenuti della valutazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Raccolta dati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Esame obiettivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ispezione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Palpazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Valutazione del dolore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Valutazione della sensibilità . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Valutazione articolare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Valutazione muscolare. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Misurazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 3 3 5 7 7 10 14 16 17 19 20 21 3 MOBILIZZAZIONE PASSIVA E ATTIVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mobilizzazione passiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiettivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tecnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mobilizzazione attiva. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiettivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tecnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 23 23 23 24 24 24 4 BIOFEEDBACK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiettivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tecnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 27 28 5 ESERCIZIO CONOSCITIVO E PROPRIOCETTIVO . . . . . . . . . . . Esercizio conoscitivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiettivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tecnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Esercizio propriocettivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiettivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tecnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 29 29 29 30 30 31 6 FACILITAZIONE NEUROMUSCOLARE PROPRIOCETTIVA . . . . . . Obiettivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tecnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 33 33 Indice carubelli-meinecke indice.indd I I 16-12-2008 14:10:07 7 IDROCINESITERAPIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiettivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tecnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 35 35 8 METODICA ISOCINETICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiettivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tecnica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 37 37 39 9 SPALLA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cenni di anatomia e biomeccanica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sindrome da conflitto subacromiale (impingement syndrome) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Definizione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sintomi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnosi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento conservativo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo conservativo. . . . . . . . . . . . . Trattamento chirurgico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Riabilitazione postchirurgica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rottura (lesione) della cuffia dei rotatori . . . . . . . . . . . . . . Definizione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sintomi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnosi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento conservativo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento chirurgico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Riabilitazione postchirurgica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Instabilità della spalla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Definizione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Classificazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Segni e sintomi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnosi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento conservativo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento chirurgico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiettivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo postchirurgico . . . . . . . . . . . Lussazione scapolomerale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Definizione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Segni e sintomi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnosi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento ortopedico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Indicazione chirurgica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 41 II carubelli-meinecke indice.indd II 42 42 43 43 45 45 45 46 47 47 47 47 48 48 48 49 49 49 50 50 50 51 51 51 52 52 52 52 52 53 RIABILITAZIONE ORTOPEDICA ISBN 978-88-7051-332-5 16-12-2008 14:10:08 Trattamento riabilitativo postchirurgico . . . . . . . . . . . Fratture di spalla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Scapola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Clavicola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Omero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Testa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Collo anatomico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Collo chirurgico. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tuberosità . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiettivi riabilitativi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Artroplastica scapolomerale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Definizione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento chirurgico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento postchirurgico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rigidità di spalla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Definizione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Clinica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo delle patologie di spalla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Valutazione di base . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Raccolta dati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ispezione settoriale bilaterale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Valutazione funzionale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Manovre complementari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sindrome da conflitto subacromiale con o senza lesione della cuffia dei rotatori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo conservativo. . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo postchirurgico dopo acromionplastica anteriore e sutura della cuffia . . . Lussazione anteriore d’omero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo conservativo. . . . . . . . . . . . . Riduzione manuale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Immobilizzazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo postchirurgico . . . . . . . . . . . Riduzione chirurgica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Immobilizzazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dopo l’immobilizzazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Artroplastica di spalla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Muscoli della cuffia e deltoide validi . . . . . . . . . . . . . Indice carubelli-meinecke indice.indd III 53 53 54 54 54 54 54 55 55 55 55 55 56 56 57 57 58 58 58 59 59 59 60 60 61 62 62 64 69 69 69 69 71 71 71 72 72 72 72 III 16-12-2008 14:10:08 Muscoli della cuffia lesionati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture della testa e del collo dell’omero. . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiettivi riabilitativi durante immobilizzazione . . . Obiettivi riabilitativi dopo immobilizzazione . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 73 74 74 74 76 10 GOMITO. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cenni di anatomia e biomeccanica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture di gomito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture sovracondiloidee . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture del capitello radiale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture dell’olecrano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Artroprotesi di gomito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Linee guida generali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fasi riabilitative . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiettivi riabilitativi durante la fase di immobilizzazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiettivi riabilitativi dopo la fase di immobilizzazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 77 77 78 79 79 80 81 81 81 81 82 11 POLSO E MANO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Cenni di anatomia e biomeccanica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Fratture di polso. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Lesioni tendinee dei muscoli della mano . . . . . . . . . . . . . . 89 Muscoli flessori delle dita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Muscoli estensori delle dita. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Morbo di Dupuytren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Trattamento riabilitativo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Fratture di polso. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Trattamento postimmobilizzazione . . . . . . . . . . . . . . . 94 Valutazione fisiocinesiterapica . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Lesioni dei muscoli flessori delle dita. . . . . . . . . . . . . . . 96 Prima fase: immobilizzazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Seconda fase: mobilizzazione (2°-3° mese) . . . . . . . . 98 Valutazione fisiocinesiterapica . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Terza fase: ripresa funzionale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Lesioni dei muscoli estensori delle dita . . . . . . . . . . . . . 99 Prima fase: immobilizzazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Seconda fase: mobilizzazione (2°-3° mese) . . . . . . . . 100 Valutazione fisiocinesiterapica . . . . . . . . . . . . . . . . 100 IV carubelli-meinecke indice.indd IV RIABILITAZIONE ORTOPEDICA ISBN 978-88-7051-332-5 16-12-2008 14:10:08 Terza fase: ripresa funzionale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Morbo di Dupuytren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 12 ANCA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cenni di anatomia e biomeccanica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Coxartrosi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Definizione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pericoxite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dolore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Clinica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Esame obiettivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnosi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiettivi terapeutici e riabilitativi . . . . . . . . . . . . . . . . . . Terapia farmacologica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Interventi chirurgici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Artroplastica dell’anca. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Definizione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prevenzione della lussazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiettivi riabilitativi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo prechirurgico . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo postchirurgico . . . . . . . . . . . . . Complicanze postchirurgiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Coxartrosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo conservativo. . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo postchirurgico . . . . . . . . . . . Fratture di femore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tempi di carico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 107 108 108 109 109 109 109 110 110 111 111 111 111 112 112 112 112 113 114 114 114 115 118 118 13 GINOCCHIO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cenni di anatomia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Meccanismo delle lesioni legamentose . . . . . . . . . . . . . . . . Clinica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnosi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Principî di trattamento conservativo e chirurgico . . . . . . . . Trattamento conservativo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento chirurgico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Artroprotesi di ginocchio. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Definizione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Indicazioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiettivi riabilitativi nel postchirurgico . . . . . . . . . . . 119 119 121 122 122 122 122 123 124 124 124 125 125 Indice carubelli-meinecke indice.indd V V 16-12-2008 14:10:08 Sindrome femoro-rotulea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnosi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiettivi riabilitativi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Esame funzionale di base . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lesioni del legamento crociato anteriore . . . . . . . . . . . . Trauma distorsivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Esame funzionale (peculiarità) . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Traguardi riabilitativi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo conservativo. . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo postchirurgico . . . . . . . . . Lesione del legamento collaterale mediale . . . . . . . . . . . Causa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Peculiarità del trattamento riabilitativo . . . . . . . . . . . . Lesione del legamento collaterale laterale . . . . . . . . . . . Causa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Peculiarità del trattamento riabilitativo . . . . . . . . . . . . Lesione del legamento crociato posteriore . . . . . . . . . . . Causa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Peculiarità del trattamento riabilitativo . . . . . . . . . . . . Lesioni meniscali. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Accertamenti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dolore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo postchirurgico . . . . . . . . . . . Peculiarità . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Patologie del sistema femoro-rotuleo . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo e/o chirurgico. . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gonartrosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Quadro clinico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo conservativo. . . . . . . . . . . Artroplastica totale di ginocchio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 127 127 127 129 129 129 129 129 130 131 131 131 133 139 139 140 140 140 140 141 141 141 141 141 142 142 142 143 143 143 144 145 145 148 148 148 148 151 14 COMPLESSO ARTICOLARE CAVIGLIA-PIEDE . . . . . . . . . . . . 153 Cenni di anatomia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 VI carubelli-meinecke indice.indd VI RIABILITAZIONE ORTOPEDICA ISBN 978-88-7051-332-5 16-12-2008 14:10:08 Distorsione tibiotarsica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Primo intervento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Prima fase del trattamento. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Benigna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Media gravità. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Seconda fase del trattamento. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiettivi riabilitativi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Riabilitazione in caso di distorsioni tibiotarsiche . . . . . . Esame funzionale di base . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Raccolta dati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ispezione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Esame funzionale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo conservativo in caso di trauma varizzante (distorsione in inversione). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fasi fondamentali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo postchirurgico . . . . . . . . . . . Propriocezione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fattori di stabilità articolare e di prevenzione di recidive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Evento distorsivo (acuto e/o cronico) . . . . . . . . . . . Riabilitazione propriocettiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fratture di gamba. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo conservativo. . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo postchirurgico . . . . . . . . . 168 168 169 169 170 171 15 TENDINOPATIE (ENTESOPATIE) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cenni di anatomia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tendinopatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Anatomia patologica e tissutale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tendinopatie inserzionali del gomito. . . . . . . . . . . . . . . . . . Epicondilite omerale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sintomi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnosi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiettivi riabilitativi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Epitrocleite omerale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tendinopatie dell’anca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sindrome retto-adduttoria o pubalgia . . . . . . . . . . . . . . . 173 173 173 174 174 174 175 175 175 176 176 177 177 Indice carubelli-meinecke indice.indd VII 154 156 157 157 158 158 158 158 159 160 160 160 160 161 161 163 163 168 168 VII 16-12-2008 14:10:08 Tendinopatie del ginocchio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Patologia del tendine rotuleo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fase acuta o sintomatica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fase del recupero funzionale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fase del mantenimento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tendinopatie della caviglia e del piede . . . . . . . . . . . . . . . . Entesite achillea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sintomi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fascite plantare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sintomi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo delle tendinopatie inserzionali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tipi di trattamento riabilitativo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Analisi della seduta riabilitativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Esercizi di stretching . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Esercizi di allungamento statico . . . . . . . . . . . . . . . Esercizi di allungamento dinamico (balistico) . . . . Esercizi di tonificazione muscolare. . . . . . . . . . . . . . . Modalità d’esecuzione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Correzione problematiche morfostrutturali (esogene ed endogene) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obiettivi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Modalità d’esecuzione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 178 179 181 182 182 182 183 183 184 184 184 185 185 185 186 186 188 188 188 188 16 SINDROME ALGONEURODISTROFICA (ALGONEURODISTROFIA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Definizione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Clinica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnosi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento riabilitativo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Principali modalità di trattamento . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trattamento farmacologico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mobilizzazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Terapie fisiche di supporto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Terapia occupazionale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Carico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 189 189 190 190 191 192 192 192 192 193 193 17 AMPUTAZIONE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Definizione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Complicanze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Moncone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 195 196 196 VIII carubelli-meinecke indice.indd VIII RIABILITAZIONE ORTOPEDICA ISBN 978-88-7051-332-5 16-12-2008 14:10:08 Protesizzazione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 Arto superiore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 Arto inferiore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 18 LESIONI DEI NERVI PERIFERICI .................... Paralisi periferiche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Definizione. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diagnosi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Complicanze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Quadri clinici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plesso brachiale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plesso superiore: paralisi di Erb (C5-C6) . . . . . . . . . . . Plesso inferiore: paralisi di Klumpke (C8-T1) . . . . . . . Nervo ascellare (circonflesso, C5-C6) . . . . . . . . . . . . . Nervo muscolo-cutaneo (C5-C6) . . . . . . . . . . . . . . . . . Nervo radiale (C5-C7) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nervo mediano (C6-T1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nervo ulnare (C8-T1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plesso lombare (L1-L4). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nervo femorale (L2-L4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plesso sacrale (L4/5-S4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lesione tronco sciatico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lesione del nervo sciatico popliteo esterno . . . . . . . . Lesione del nervo sciatico popliteo interno . . . . . . . . Obiettivi riabilitativi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Interventi riabilitativi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . NELLA PATOLOGIA ORTOPEDICA Indice carubelli-meinecke indice.indd IX 205 205 205 207 209 209 209 210 211 211 212 213 214 215 216 216 216 217 218 218 219 219 IX 16-12-2008 14:10:08